Mở đầu: Vậy Chiến tranh lạnh diễn ra do những nguyên nhân nào? Biểu hiện và hậu quả của cuộc chiến tranh này là gì?
Trả lời:
* Nguyên nhân:
- Sự đối lập về hệ tư tưởng, mục tiêu, lợi ích chiến lược giữa hai siêu cường: Liên Xô và Mỹ. Sự đối lập này khiến cho quan hệ đồng minh chống phát xít trong Chiến tranh thế giới thứ hai tan rã, thay vào đó là tình trạng căng thẳng, đối đầu giữa Mỹ và Liên Xô.
- Mỹ lo ngại sự phát triển của chủ nghĩa xã hội và ảnh hưởng của Liên Xô trên thế giới, đặc biệt là khu vực Đông Nam châu Âu, do đó đã thực hiện chính sách ngăn chặn, bao vây, cô lập Liên Xô.
* Biểu hiện:
- Cả hai siêu cường Mỹ và Liên Xô chạy đua vũ trang, tăng cường ngân sách quốc phòng. Bên cạnh đó, hai nước còn cạnh tranh sức mạnh kinh tế, khoa học – kĩ thuật:
+ Kinh tế:
Mỹ: thực hiện kế hoạch Phục hưng châu Âu (1948 - 1951), viện trợ cho Nhật Bản,...
Liên Xô: Thành lập Hội đồng tương trợ kinh tế (SEV, 1949); Liên Xô viện trợ cho các nước Đông Âu, kí Hiệp định tương trợ Xô - Trung (2-1950),...
+ Quân sự:
Mỹ: Thành lập khối quân sự NATO (1949), ANZUS (1951), SEATO CENTO
Liên Xô: Thành lập tổ chức Hiệp ước Vác-xa-va (1955)
- Tuy không có đối đầu trực tiếp giữa Mỹ và Liên Xô nhưng các cuộc chiến tranh cục bộ, khủng hoảng vẫn bùng nổ, tiêu biểu như các cuộc chiến tranh xâm lược Đông Dương của Pháp và Mỹ, chiến tranh Triều Tiên (1950 – 1953)....
- Tháng 3-1985, Goóc-ba-chốp lên nắm quyền ở Liên Xô, quan hệ Liên Xô – Mỹ trở nên hoà dịu.
- Tháng 12-1989, tại quốc đảo Man-ta (trên biển Địa Trung Hải), Goóc-ba-chốp và Bút-sơ (cha) đại diện Chính phủ Liên Xô và Mỹ, tuyên bố chấm dứt Chiến tranh lạnh.
* Hậu quả:
- Đẩy thế giới vào tình trạng căng thẳng, đứng trước nguy cơ bùng nổ cuộc chiến tranh thế giới mới có vũ khí hạt nhân.
- Khiến nền kinh tế Mỹ và Liên Xô suy yếu, tạo cơ hội cho các nước Tây Âu và Nhật Bản vươn lên.
- Dẫn đến các cuộc chiến tranh cục bộ, xung đột khu vực có sự tham gia của cả hai khối.
- Để lại hậu quả đối với thế giới như vẫn để vũ khí hạt nhân, nạn khủng bố, chia cắt đất nước.
I. Nguyên nhân
Câu hỏi: Nguyên nhân nào dẫn đến sự bùng nổ của Chiến tranh lạnh?
Trả lời:
- Chiến tranh lạnh nổ ra trước hết là do sự đối lập về hệ tư tưởng, mục tiêu, lợi ích chiến lược giữa hai siêu cường: Liên Xô và Mỹ. Sự đối lập này khiến cho quan hệ đồng minh chống phát xít trong Chiến tranh thế giới thứ hai tan rã, thay vào đó là tình trạng căng thẳng, đối đầu giữa Mỹ và Liên Xô. Bên cạnh đó, Mỹ lo ngại sự phát triển của chủ nghĩa xã hội và ảnh hưởng của Liên Xô trên thế giới, đặc biệt là ở khu vực Đông Nam châu Âu, do đó đã thực hiện chính sách ngăn chặn, bao vây, cô lập Liên Xô.
II. Biểu hiện
Câu hỏi: Trình bày những biểu hiện của Chiến tranh lạnh.
Trả lời:
- Ngày 12-3-1947, Tổng thống Mỹ H. Tơ-ru-man đọc diễn văn trước Quốc hội, chính thức phát động Chiến tranh lạnh chống Liên Xô.
- Trên lĩnh vực kinh tế:
+ Mỹ thực hiện kế hoạch Phục hưng châu Âu (1948 - 1951), viện trợ cho Nhật Bản,...
+ Liên Xô thành lập Hội đồng tương trợ kinh tế (SEV, 1949); Liên Xô viện trợ cho các nước Đông Âu, kí Hiệp định tương trợ Xô - Trung (2-1950),...
- Trên lĩnh vực quân sự:
+ Mĩ thành lập khối quân sự NATO (1949), ANZUS (1951), SEATO (1954), CENTO (1955), ...
+ Liên Xô thành lập tổ chức Hiệp ước Vác-xa-va (1955).
- Cả hai siêu cường Mỹ và Liên Xô chạy đua vũ trang, tăng cường ngân sách quốc phòng. Bên cạnh đó, hai nước còn cạnh tranh sức mạnh kinh tế, khoa học - kĩ thuật.
- Tuy không có đối đầu trực tiếp giữa Mỹ và Liên Xô nhưng các cuộc chiến tranh cục bộ, khủng hoảng vẫn bùng nổ, tiêu biểu như các cuộc chiến tranh xâm lược Đông Dương của Pháp và Mỹ, chiến tranh Triều Tiên (1950 - 1953)....
III. Hậu quả
Câu hỏi: Nêu hậu quả của Chiến tranh lạnh.
Trả lời:
- Đẩy thế giới vào tình trạng căng thẳng, đứng trước nguy cơ bùng nổ cuộc chiến tranh thế giới mới có vũ khí hạt nhân.
- Khiến nền kinh tế Mỹ và Liên Xô suy yếu, tạo cơ hội cho các nước Tây Âu và Nhật Bản vươn lên.
- Dẫn đến các cuộc chiến tranh cục bộ, xung đột khu vực có sự tham gia của cả hai khối.
- Để lại hậu quả đối với thế giới như vẫn để vũ khí hạt nhân, nạn khủng bố, chia cắt đất nước.
Luyện tập - Vận dụng
Luyện tập 1: Lập bảng thống kê về Chiến tranh lạnh theo các nội dung: nguyên nhân, biểu hiện, hậu quả vào vở ghi.
Trả lời:
Vận dụng 2: Sưu tầm tài liệu về một cuộc chiến tranh cục bộ, khủng hoảng trong Chiến tranh lạnh mà em quan tâm. Giới thiệu tài liệu đó với thầy cô và bạn học.
Trả lời:
Khủng hoảng tên lửa Cuba (1962): "13 ngày kinh hoàng"
- Tư liệu:
+ Khủng hoảng tên lửa Cuba: 13 ngày kinh hoàng
+ Khủng hoảng tên lửa Cuba: Bài học lịch sử cho thời đại ngày nay
+ The Cuban Missile Crisis: 13 Days to World War III by Robert F. Kennedy
- Giới thiệu với thầy cô, bạn học:
+ Khủng hoảng tên lửa Cuba là một cuộc đối đầu căng thẳng giữa Hoa Kỳ và Liên Xô vào tháng 10 năm 1962. Khủng hoảng này bắt đầu khi Liên Xô bí mật đặt tên lửa hạt nhân trên đảo Cuba, chỉ cách bờ biển Florida 90 dặm. Hoa Kỳ phát hiện ra tên lửa và yêu cầu Liên Xô tháo dỡ chúng. Hai bên đã tiến đến bờ vực của một cuộc chiến tranh hạt nhân.
+ Khủng hoảng tên lửa Cuba được coi là một trong những thời điểm nguy hiểm nhất trong lịch sử Chiến tranh Lạnh. Khủng hoảng này đã khiến cả thế giới đứng trước nguy cơ chiến tranh hạt nhân. Tuy nhiên, cuối cùng hai bên đã đạt được thỏa thuận: Liên Xô sẽ tháo dỡ tên lửa khỏi Cuba và Hoa Kỳ sẽ cam kết không xâm lược Cuba
+ Bài học lịch sử quan trọng: Khủng hoảng này cho thấy sự nguy hiểm của việc leo thang căng thẳng giữa các cường quốc hạt nhân. Khủng hoảng này cũng cho thấy tầm quan trọng của ngoại giao và đối thoại trong việc giải quyết các tranh chấp quốc tế