Mở đầu: Quan sát hình 19.1 và chỉ ra loại thực phẩm nào giàu chất đạm, chất béo, chất bột đường, vitamin. Chất đạm, chất béo, chất bột đường, vitamin là các loại hợp chất hữu cơ. Vậy hợp chất hữu cơ là gì?
Trả lời:
Thực phẩm giàu chất béo: mỡ động vật, trứng, sữa, lạc, vừng, đậu tương, …
Thực phẩm giàu chất bột đường: gạo, khoai, sắn, …
Thực phẩm giàu chất vitamin: rau, quả, …
→ Hợp chất hữu cơ là hợp chất của carbon (trừ CO, CO2, muối carbonate, …)
I. Hợp chất hữu cơ và hóa học hữu cơ
Câu hỏi: Vì sao sản phẩm thu được khi đốt cháy các hợp chất hữu cơ luôn làm nước vôi trong (Ca(OH)2) bị vẩn đục?
Trả lời:
- Vì khi đốt cháy sản phẩm hữu cơ thu được khí CO2 làm nước vôi trong Ca(OH)2 bị vẩn đục vì tạo ra CaCO3
Vận dụng: Bánh mì chuyển sang màu đen khi bị đun nóng ở nhiệt độ cao (hình 19.2). Giải thích hiện tượng trên.
Trả lời:
- Bánh mì chuyển sang màu đen khi bị đun nóng ở nhiệt độ cao là do các phản ứng phân hủy của các thành phần hữu cơ trong bánh mì, chủ yếu là tinh bột và đường. Các phản ứng này có thể bao gồm các quá trình nhiệt hóa và carbon hóa, trong đó các phân tử tinh bột và đường bị phân hủy mạnh mẽ và tạo ra các chất có màu sắc đậm, đen thui.
Luyện tập 1: Chỉ ra các hợp chất hữu cơ trong những hợp chất sau: C3H8O, CaCO3, C2H4, NaCl, C6H12O6.
Trả lời:
Hợp chất hữu cơ là hợp chất của carbon (trừ CO, CO2, muối carbonate, …)
=> Hợp chất hữu cơ: C3H8O, C2H4, C6H12O6.
Luyện tập 2: Chỉ ra những hợp chất thuộc loại hydrocarbon, dẫn xuất của hydrocarbon trong các hợp chất sau: C2H6, C2H6O, C2H4, C2H3Cl.
Trả lời:
- Những chất thuộc loại hydrocarbon: C2H6, C2H4
- Những chất thuộc loại dẫn xuất hydrocarbon: C2H6O, C2H3Cl
II. Đặc điểm cấu tạo phân tử hợp chất hữu cơ
Câu hỏi 2: Xác định hoá trị của C trong methane và methylic alcohol.
Trả lời:
- Hoá trị của C trong methane và methylic alcohol là IV.
Câu hỏi 3: Trong phân tử methane và methylic alcohol, liên kết giữa các nguyên tử là liên kết cộng hoá trị hay liên kết ion?
Trả lời:
- Cả hai phân tử trên đều là liên kết cộng hóa trị
Luyện tập 3: Xác định số liên kết của nguyên tử carbon, hydrogen và oxygen trong phân tử methylic alcohol.
Trả lời:
Thực hành: Lắp mô hình phân tử hợp chất hữu cơ có công thức phân tử C2H6O
Chuẩn bị
Dụng cụ: các quả cầu tượng trưng cho các nguyên tử C, H và O; các thanh nối tượng trưng cho liên kết.
Tiến hành thí nghiệm và thảo luận
• Lấy hai quả cầu tượng trưng cho nguyên tử carbon, sáu quả cầu tượng trưng cho nguyên tử hydrogen, một quả cầu tượng trưng cho nguyên tử oxygen và các thanh nối tượng trưng cho liên kết (mỗi thanh nối tượng trưng cho một liên kết).
• Gắn các quả cầu lại với nhau bằng các thanh nổi.
• Có thể lắp được bao nhiêu mô hình khác nhau từ những quả cầu và thanh nổi trên?
• Biểu diễn liên kết giữa các nguyên tử trong phân tử C2H6O theo mô hình đã lắp được.
Trả lời:
Có thể lắp được 2 mô hình khác nhau:
Biểu diễn liên kết các mô hình lắp được là:
Câu hỏi 4: Chỉ ra sự khác nhau về trật tự liên kết giữa các nguyên tử trong phân tử ethylic alcohol và dimethyl ether.
Trả lời:
- Trật tự liên kết trong ethylic alcohol: nguyên tử C liên kết với nguyên tử C; nguyên tử O liên kết với 1 trong 2 nguyên tử C
- Trật tự liên kết trong dimethyl ether: nguyên tử O liên kết với 2 nguyên tử C
III. Công thức phân tử và công thức cấu tạo hợp chất hữu cơ
Luyện tập 4: Chọn ý kiến đúng trong hai ý kiến sau. Giải thích.
(a) Ứng với một công thức cấu tạo có thể có nhiều công thức phân tử.
(b) Ứng với một công thức cấu tạo chỉ có một công thức phân tử.
Trả lời:
Ý đúng là (b)
- Giải thích: Khi biết công thức cấu tạo ngoài việc xác định được trật tự liên kết thì chúng ta cũng đếm được số lượng nguyên tử để xác định được công thức phân tử.
Luyện tập 5: Khi đun bếp củi, khói thoát ra có chứa một lượng nhỏ formaldehyde. Đây là một trong những nguyên nhân làm cho khói bếp củi có tính sát trùng. Công thức phân tử của formaldehyde là CH2O. Hãy viết công thức cấu tạo của formaldehyde.
Trả lời:
- Cách viết: phân tử C ở giữa và có 4 liên kết đơn xung quanh ứng với 3 nguyên tử H và 1 nguyên tử O