1. Bối cảnh lịch sử
Câu hỏi mục 1 Giải Sử 11 Chân trời sáng tạo Bài 9 (trang 65): Trình bày hoàn cảnh lịch sử dẫn đến cuộc cải cách của Hồ Quý Ly và triều HồTrả lời:
- Cuối thế kỉ XIV, Đại Việt lâm vào khủng hoảng trầm trọng. Quý tộc nhà Trần đẩy đất nước vào tình trạng bất ổn, sản xuất lại trì trệ.
- Tình trạng đói kém xảy ra liên miên, nông dân nổi dậy khởi nghĩa ở nhiều nơi.
- Xung đột chiến tranh giữa Chămpa với Đại Việt kéo dài gây ra tổn thất nặng nề.
- Nhà Minh gây sức ép, hạch sách đòi cống nạp, đe dọa xâm lược.
=> Yêu cầu khách quan: Phải giải quyết khủng hoảng kinh tế-xã hội, thủ tiêu những yếu tố cắt cứ của quý tộc nhà Trần, xây dựng, củng cố đất nước về mọi mặt.
2. Nội dung cuộc cải cách
Câu hỏi mục 2 Giải Sử 11 Chân trời sáng tạo Bài 9 (trang 66): Trình bày tóm tắt nội dung cuộc cải cách của Hồ Qúy Ly và triều Hồ.Trả lời:
* Trong khoảng 28 năm tham dự vào chính sự dưới triều Trần và 7 năm nắm chính quyền dưới triều Hồ, Hồ Quý Ly đã tiến hành cải cách trên nhiều lĩnh vực: chính trị, quân sự, kinh tế, xã hội, văn hoá - giáo dục.
- Về chính trị và hành chính
+ Sửa đổi chế độ hành chính, chia cả nước thành lộ và trấn, ban hành quy chế về hệ thống quan lại địa phương. Chức An phủ sứ ở lộ phải chịu trách nhiệm quản lí toàn bộ công việc hộ tịch, thuế khoá, kiện tụng, nhằm tăng cường tổ chức của các khu vực hành chính địa phương.
+ Đổi tên gọi thành Thăng Long là Đông Đô, cho xây dựng một kinh thành mới Tây Đô bằng đá kiên cố ở Vĩnh Lộc, Thanh Hoá.
+ Cuối năm 1397, Hồ Quý Ly ép vua Trần dời về Tây Đô.
- Về quân sự
+ Chấn chỉnh và tăng cường quân đội, thay các tướng lĩnh trẻ tuổi có năng lực nắm binh quyền, thải hồi người yếu, bổ sung người khoẻ mạnh, tăng cường quân số và các lực lượng quân sự địa phương.
+ Xây dựng lại binh chế, chia đặt lại tổ chức quân đội theo hướng quy củ, chặt chẽ, đặt dưới sự chỉ huy thống nhất của triều đình.
+ Việc cải tiến vũ khí, tăng cường trang bị quốc phòng, xây dựng hệ thống phòng thủ quốc gia cũng được quan tâm.
- Về kinh tế
+ Năm 1396, cho ban hành tiền giấy thay thế tiền đồng, gọi là “Thông bảo hội sao”.
+ Năm 1397, đặt phép hạn điền, nhằm hạn chế sở hữu ruộng tư, đã đánh mạnh vào chế độ điền trang của quý tộc nhà Trần và ruộng tư của địa chủ lớn, tăng nguồn thu nhập sưu thuế cho nhà nước.
+ Năm 1402, nhà Hồ thống nhất đơn vị đo lường trong cả nước, cải cách thuế đinh và tô ruộng. Thuế đinh chỉ thu đối với người có ruộng, người ít ruộng nộp thuế nhẹ đi, người không có ruộng và hạng cô quả không phải nộp thuế.
- Về xã hội
+ Năm 1401, ban hành phép hạn nô, giới quý tộc bị hạn chế số nô tì. Phép hạn nô đã chuyển một bộ phận lớn gia nô thành quan nô (nô tì nhà nước) nhưng thân phận nô tì vẫn chưa được giải phóng.
+ Năm 1403, cho đặt Quảng tế (cơ quan coi việc y tế) để chữa bệnh cho dân.
- Về văn hoá - giáo dục
+ Chấn chỉnh lại Phật giáo và Nho giáo; hạn chế Phật giáo, Đạo giáo, đề cao Nho giáo nhưng là Nho giáo thực dụng, chống giáo điều, kết hợp với tinh thần Pháp gia.
+ Dùng chữ Nôm để chấn hưng nền văn hoá dân tộc.
+ Sửa đổi chế độ thi cử, đặt kì thi Hương ở địa phương và thi Hội ở kinh thành; mở trường học ở các lộ, phủ, châu, cử các quan giáo thụ trông coi và cấp học điền cho các địa phương. Năm 1404, nhà Hồ quy định thêm kì thi viết chữ và làm toán.
3. Kết quả và ý nghĩa
Câu hỏi 1 Giải Sử 11 Chân trời sáng tạo Bài 9 (trang 67): Nêu kết quả và ý nghĩa cuộc cải cách của Hồ Quý Ly và triều HồTrả lời:
* Kết quả và ý nghĩa của cuộc cải cách của Hồ Quý Ly:
- Có nhiều điểm tiến bộ mang tính dân tộc.
- Cải cách đạt được một số kết quả bước đầu
+ Tiềm lực quốc phòng được nâng cao
+ Xóa bỏ kinh tế điền trang của quý tộc nhà Trần
+ Giáo dục được mở rộng cho nhiều đối tượng.
Câu hỏi 2 Giải Sử 11 Chân trời sáng tạo Bài 9 (trang 67): Theo em, vì sao cải cách của Hồ Quý Ly và triều Hồ không thành công
Trả lời:
* Nguyên nhân cải cách của Hồ Quý Ly và triều Hồ không thành công:
- Một số nội dung cải cách còn bộc lộ điểm hạn chế, không triệt để, gây ảnh hưởng đến khả năng thu phục và đoàn kết nhân dân. Ví dụ:
+ Tiền giấy “Thông bảo hội” dễ bị làm giả và chưa được đông đảo dân chúng tin dùng.
+ Chính sách hạn điền đã hạn chế cả sự phát triển của chế độ tư hữu ruộng đất, làm cho tầng lớp quý tộc và những người giàu có bị tước mất ruộng đất; còn lợi ích tầng lớp nông dân nghèo và nô tì thì chưa thực sự rõ ràng.
+ Chính sách hạn nô không làm cho nô tì được giải phóng mà chuyển từ gia nô thành quan nô (nô tì của nhà nước).
+ Cải cách về văn hoá, giáo dục dù có những tiến bộ nhất định nhưng cũng vấp phải phản ứng của lực lượng Phật giáo lúc đó còn đang đông đảo và mạnh mẽ.
- Công cuộc cải cách của Hồ Quý Ly được thực hiện trong hoàn cảnh đầy khó khăn và phức tạp của đất nước: vừa phải giải quyết cuộc khủng hoảng bên trong, vừa phải đối phó với nguy cơ xâm lược từ bên ngoài, do đó, triều Hồ khó có khả năng tập trung mọi nguồn lực của đất nước để tiến hành cải cách.
Luyện tập
Luyện tập Giải Sử 11 Chân trời sáng tạo Bài 9 (trang 67): Lập bảng tóm tắt nội dung cải cách của Hồ Qúy Ly và triều Hồ theo gợi ý:
Vận dụng
Vận dụng Giải Sử 11 Chân trời sáng tạo Bài 9 (trang 67): Từ cuộc cải cách của Hồ Qúy Ly và triều Hồ, em có thể rút ra những bài học lịch sử gì ?Trả lời:
- Dân là gốc của nước, giữ nước trước hết là giữ dân, muốn giữ nước phải an dân, phải giữ được lòng dân... Bài học xương máu ấy xem ra không bao giờ cũ trong bất cứ triều đại nào, chế độ nào.
- Triều nhà Hồ của cha con Hồ Quý Ly đã không thấm nhuần kỹ những điều ấy, nên chỉ tồn tại vỏn vẹn trong bảy năm, để mất nước vào tay giặc Minh.
- Từ một quyền thần dưới nhà Trần, cho đến khi giành lấy vị trí quyền lực cao nhất của cả nước, Hồ Quý Ly - nhà cải cách táo bạo của thế kỷ 14 - đã làm tất cả để thực hiện những tư tưởng cải cách toàn diện của mình...
- Nhìn vào những nỗ lực và biện pháp mà Hồ Quý Ly, Hồ Hán Thương đã thực hiện trên nhiều lĩnh vực từ chính trị, hành chính, an ninh quốc phòng đến kinh tế, tài chính, văn hóa, giáo dục, xã hội; cứ tưởng tham vọng cải cách ấy sẽ gặt hái được nhiều thành công, thịnh vượng cho đất nước, nào ngờ chỉ mau chóng thất bại. Tất cả chỉ vì thiếu đi sự hậu thuẫn của nhân dân.