Trước khi đọc
Câu hỏi 1: Theo trải nghiệm và vốn văn học của bạn, những thời điểm như buổi bình minh, lúc hoàng hôn, đêm trăng rằm,… có vị trí như thế nào trong cảm hứng sáng tạo của các nhà thơ xưa và nay?
Trả lời:
- Những khoảnh khắc như buổi bình minh, lúc hoàng hôn, hay đêm trăng rằm thường gợi cảm hứng sâu sắc cho các nhà thơ qua nhiều thời đại. Chúng không chỉ là biểu tượng của sự thay đổi, sự bắt đầu mới, và sự kết thúc, mà còn là nguồn cảm hứng cho sự suy tư và tình cảm sâu lắng.
Câu hỏi 2: Hãy cho biết hình dung của bạn về nội dung sáng tác của những nhà thơ vốn lấy lí tưởng cách mạng làm lẽ sống.
Trả lời:
- Các nhà thơ lý tưởng cách mạng thường sử dụng ngôn từ mạnh mẽ và tình cảm sâu sắc trong sáng tác của mình. Họ thường viết về cuộc đấu tranh cho tự do, công bằng và các giá trị nhân văn cao cả. Tuy nhiên, họ cũng thường lựa chọn hình ảnh thiên nhiên để thể hiện tình cảm và quan điểm của mình một cách sâu sắc và ý nghĩa.
Đọc văn bản
1. Mộ (Chiều tối) - Hình dung cảnh ngộ nhân vật trữ tình phải trải qua trên đường đi đày.
Trả lời:
- Hình dung về cảnh ngộ nhân vật trữ tình trong bài thơ này, ta có thể cảm nhận được sự cô đơn, mệt mỏi nhưng cũng đầy tinh thần lạc quan và yêu đời. Nhân vật trữ tình phải trải qua cảnh đi đày, tuy nhiên, qua từng câu thơ, hình ảnh thiên nhiên vẫn hiện lên đẹp đẽ và trữ tình:
Chim mỏi về rừng tìm chốn ngủ,
Chòm mây trôi nhẹ giữa tầng không;
Cô em xóm núi xay ngô tối,
Xay hết, lò than đã rực hồng.
- Những hình ảnh này không chỉ phản ánh cuộc sống bình dị của người dân lao động mà còn thể hiện tâm hồn lạc quan, yêu đời của Hồ Chí Minh dù trong hoàn cảnh gian khổ. Chim mỏi tìm chốn ngủ, chòm mây trôi nhẹ, cô gái xóm núi xay ngô, lò than rực hồng - tất cả tạo nên một bức tranh thiên nhiên yên bình, đối lập với cảnh ngục tù lạnh lẽo, tăm tối. Đây cũng là biểu tượng cho niềm tin vào sự sống, ánh sáng và tương lai tươi sáng hơn, dù cho hiện tại có khó khăn đến đâu.
2. Nguyên tiêu (Rằm tháng Giêng) - Chú ý: hiện tượng điệm từ ở câu 2, mối tương quan giữa tính chất không gian và hoạt động của con người ở câu 3.
Trả lời:
- Hiện tượng điệp từ ở câu 2: "xuân".
+ Điệp từ “xuân” nhằm nhấn mạnh sức sống và sắc xuân đang trỗi dậy khắp mọi không gian từ cao đến thấp
+ Từ xuân là chỉ khí sắc của thiên nhiên, đất trời, thể hiện sức sống, niềm tin vào tương lai của dân tộc
- Mối tương quan giữa tính chất không gian và hoạt động của con người:
+ Trong hoàn cảnh bấy giờ, công việc cách mạng phải diễn ra trong bí mật. Bác Hồ và các chiến sĩ chọn thời điểm đêm khuya để bàn bạc việc quân - công việc trọng đại của đất nước. Dù vậy, con người vẫn là trung tâm của bức tranh thiên nhiên này.
Sau khi đọc
Câu 1 (trang 20 sgk Ngữ văn 12 Tập 2): Nhận xét về nghệ thuật miêu tả thiên nhiên (hình ảnh, bút pháp,…) trong hai câu thơ đầu của mỗi bài thơ.
Trả lời:
- Trong bài thơ “Mộ” của Hồ Chí Minh, nghệ thuật miêu tả thiên nhiên được thể hiện qua hình ảnh chiều tối yên bình với cảnh chim quyện về rừng và mây cô đơn trôi lững lờ. Bút pháp tinh tế, sử dụng những hình ảnh giản dị nhưng đầy chất thơ, phản ánh tâm trạng của Bác khi bị giam giữ, nỗi cô đơn và khát vọng tự do.
Câu 2 (trang 20 sgk Ngữ văn 12 Tập 2): Dựa vào hoàn cảnh sáng tác của mỗi tác phẩm, hãy chỉ ra tác động của thời điểm chiều tối và đêm trăng rằm tháng Giêng đến cảm xúc và tâm trạng của nhà thơ trong mỗi bài.
Trả lời:
- Bài thơ "Mộ" của Hồ Chí Minh phản ánh cuộc sống trong nhà lao của quân địch, với cảnh chiều tối trên đường từ nhà lao Thiên Bảo đến Long Tuyền. Trái lại, "Nguyên Tiêu" viết về cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp, đặc biệt là trong đêm trăng rằm tháng Giêng ở Việt Bắc, tượng trưng cho hy vọng và sức mạnh tinh thần.
Câu 3 (trang 20 sgk Ngữ văn 12 Tập 2): Trong hai bài thơ Mộ và Nguyên tiêu, sự vận động của thời gian, của hình tượng thơ được tác giả thể hiện như thế nào? Bạn có cảm nhận gì về cách nhìn của tác giả đối với chiều hướng phát triển của sự vật?
Trả lời:
– Với bài thơ Mộ:
+ Thời gian khách quan vận động từ chiều tối (qua hình ảnh chim về tổ) đến khi màn đêm buông xuống và kết thúc ở hình ảnh lò lửa; thời gian tâm trạng lại có chiều hướng khác: từ bóng tối vắng lặng (của xóm núi sơn cước) đến ánh sáng (lò lửa cháy rực) của hình ảnh cuộc sống con người rất gần gũi, thân thương,...
+ Hình tượng thơ vận động từ không gian thiên nhiên (cánh chim, chòm mây ở hai câu thơ đầu) đến khung cảnh sinh hoạt của con người (thiếu nữ xay ngô, lò lửa cháy rực ở hai câu sau).
+ Cách nhìn của tác giả đối với chiều hướng phát triển của sự vật: từ thiên nhiên đến con người, từ viễn cảnh đến cận cảnh, từ ngoại cảnh đến tâm cảnh. Thế giới tâm hồn của con người thể hiện rõ qua việc nhà thơ luôn hướng về ánh sáng, về cuộc sống, dẫu là trong những hoàn cảnh gian khổ nhất của thân phận.
– Với bài thơ Nguyên tiêu:
+ Thời gian khách quan vận động từ buổi tối (đêm trăng rằm tháng Giêng ở câu 1) đến đêm khuya (người chiến sĩ trở về lúc nửa đêm ở câu 4); thời gian tâm trạng hoà nhịp với “hành trình” vận động của tự nhiên (vầng trăng của thiên nhiên hướng về con thuyền bàn việc quân).
+ Hình tượng thơ vận động từ không gian chỉ có sự hiện diện của thiên nhiên (trăng rằm, sông nước, bầu trời tràn đầy khí xuân ở hai câu đầu) đến khung cảnh hoà điệu giữa thiên nhiên với con người (khói sóng vắng lặng, thuyền về chở đầy trăng ngập tràn sức xuân ở hai câu kết).
+ Cách nhìn của tác giả đối với chiều hướng phát triển của sự vật: chủ động nắm bắt những biến chuyển cụ thể, vi tế của đời sống tạo vật; từ thiên nhiên đến con người; từ ngoại cảnh đến tâm cảnh. Tâm hồn thi nhân và phong thái người chiến sĩ được thể hiện hài hoà, tinh tế.
Câu 4 (trang 20 sgk Ngữ văn 12 Tập 2): Cả hai bài thơ đều có bút pháp hội họa đặc sắc. Bạn có đồng ý với ý kiến nhận xét này không? Vì sao?
Trả lời:
- Tôi hoàn toàn đồng ý với ý kiến rằng cả hai bài thơ “Mộ” và “Nguyên tiêu” của Hồ Chí Minh đều có bút pháp hội hoạ đặc sắc. Bác đã sử dụng ngôn từ như những nét vẽ, tạo nên những bức tranh thiên nhiên và cuộc sống con người sống động và đầy cảm xúc.
Câu 5 (trang 20 sgk Ngữ văn 12 Tập 2): Đối chiếu các bản dịch thơ với nguyên văn của mỗi bài thơ (thông qua các bản dịch nghĩa), từ đó chỉ ra những chỗ các bản dịch thơ có thể chưa diễn đạt hết sắc thái và ý nghĩa của nguyên văn.
Trả lời:
- Trong quá trình dịch thơ, việc truyền tải đầy đủ sắc thái và ý nghĩa của nguyên văn là một thách thức lớn. Các bản dịch có thể không thể hiện hết được những chi tiết tinh tế, những ý niệm ẩn sau hoặc những cảm xúc sâu sắc mà nguyên tác muốn truyền đạt. Điều này có thể phát sinh do sự chênh lệch về ngôn ngữ, văn hóa, hoặc do hạn chế của từ ngữ trong quá trình dịch.
Câu 6 (trang 20 sgk Ngữ văn 12 Tập 2): Bức tranh về cuộc sống con người được miêu tả ở hai câu sau bài thơ Mộ gợi cho bạn cảm nhận gì về tâm trạng và đời sống tâm hồn của người từ – nhà thơ?
Trả lời:
- Bức tranh về cuộc sống con người được gợi lên từ những hình ảnh hết sức cụ thể, chân thực, thân thương: thiếu nữ mải miết với công việc xay ngô, lò lửa cháy rực giữa đêm tối.
Người tù trên đường bị áp giải, mệt mỏi, mất tự do nhưng không ta thán, bi luỵ; toàn bộ thế giới tinh thần dường như hướng hẳn về những cảnh tượng, hình ảnh cuộc sống xung quanh, với tình cảm ấm áp, gần gũi.
- Trong cảnh ngộ bất thường, người tù cách mạng có tâm hồn thi nhân vẫn thung dung, tự tại; nhạy cảm nhận ra những gì vốn nhỏ bé, dễ khuất lấp trong hiện thực. Điều đó chứng tỏ nhà thơ – chiến sĩ Hồ Chí Minh là con người không chỉ có bản lĩnh mà còn có đời sống tâm hồn hết sức phong phú.
Câu 7 (trang 20 sgk Ngữ văn 12 Tập 2): Hình ảnh ánh trăng đầy thuyền trong hai câu sau bài thơ Nguyên tiêu có thể đưa đến những suy nghĩ gì về mối tương quan giữa người chiến sĩ và người nghệ sĩ ở nhân vật trữ tình?
Trả lời:
- Hình ảnh ánh trăng đầy thuyền trong bài thơ “Nguyên tiêu” của Hồ Chí Minh thể hiện sự hòa quyện giữa tâm hồn nghệ sĩ và tinh thần chiến sĩ. Trong ánh trăng tròn đầy, ta thấy sự lãng mạn và ung dung của người nghệ sĩ, cũng như sự lạc quan và niềm tin vào tương lai của người chiến sĩ. Ánh trăng không chỉ soi sáng con thuyền mà còn là biểu tượng cho hành trình cách mạng, mang theo ước vọng và khát vọng vươn tới thành công.
Câu 8 (trang 20 sgk Ngữ văn 12 Tập 2): Chỉ ra dấu ấn của phong cách cổ điển trong mỗi tác phẩm.
Trả lời:
- Dấu ấn của phong cách cổ điển trong hai bài thơ “Mộ” và “Nguyên tiêu” của Hồ Chí Minh được thể hiện qua nhiều yếu tố:
+ Thể thơ: Cả hai bài thơ đều được sáng tác theo thể thơ thất ngôn tứ tuyệt, một thể thơ truyền thống của văn học cổ điển Trung Quốc, thường được sử dụng trong thơ Đường.
+ Ngôn ngữ và hình ảnh: Bác sử dụng ngôn ngữ trau chuốt, giàu hình ảnh và biểu tượng cổ điển như chim, mây, trăng, sông, thuyền, lò than… những hình ảnh này không chỉ đẹp về mặt thẩm mỹ mà còn chứa đựng nhiều ý nghĩa sâu xa.
+ Bút pháp chấm phá: Bác Hồ đã sử dụng bút pháp chấm phá, một kỹ thuật nghệ thuật cổ điển, để tạo nên những nét vẽ tinh tế trong bức tranh thiên nhiên và cuộc sống con người, qua đó phản ánh tâm trạng và tư tưởng của Người.
+ Tính chất trữ tình: Cả hai bài thơ đều thể hiện tâm trạng và cảm xúc của nhà thơ một cách trữ tình, sâu lắng, phản ánh rõ nét phong cách cổ điển trong cách thể hiện tình cảm và suy tư.
=> Những yếu tố này góp phần làm nên giá trị đặc sắc của hình ảnh “lò than rực hồng” trong “Mộ” và “trăng đầy thuyền” trong “Nguyên tiêu”, tạo nên vẻ đẹp cổ điển đồng thời mang đậm dấu ấn cá nhân của Bác Hồ.
Kết nối đọc - viết
Đề bài: Viết đoạn văn (khoảng 150 chữ) phân tích giá trị đặc sắc của hình ảnh lò than rực hồng (Mộ) hoặc hình ảnh ánh trăng đầy thuyền (Nguyên tiêu).
Bài tham khảo
Hình ảnh "lò than rực hồng" trong bài thơ "Mộ" của Hồ Chí Minh thể hiện sự ấm áp, tình cảm và niềm lạc quan. Dù trong hoàn cảnh gian khó của ngục tù, ngọn lửa từ lò than vẫn rực rỡ, không chỉ xua tan bóng tối, mà còn mang lại hy vọng và sức sống cho những tâm hồn đang chiến đấu. Đây là biểu tượng cho ý chí kiên cường và niềm tin vào tương lai tươi sáng, dù trong khó khăn vẫn luôn hướng về ánh sáng của tự do và hạnh phúc.
Trong khi đó, bài thơ "Nguyên tiêu" lại gợi lên hình ảnh trăng sáng soi lối, đẩy thuyền trở về sau buổi bàn bạc việc quân. Ánh trăng đầy thuyền không chỉ là biểu tượng của vẻ đẹp thiên nhiên, mà còn là nguồn cảm hứng, là động lực cho cuộc chiến đấu và khát vọng tự do. Hình ảnh này cũng phản ánh niềm tin và quyết tâm của những người chiến sĩ cách mạng, sẵn sàng vượt qua mọi khó khăn để đạt được mục tiêu cao cả của dân tộc.