Đọc văn bản
San – va – đo – Đa – li (Sanlvador Dali) và sự dai dẳng của kí ức
Là một hình ảnh phi lí rõ ràng, Sự dai đẳng của kí ức cho thấy trình độ kĩ thuật đáng kể. Đa-li dã thuần thục cái mà ông gọi là “những mẹo thường gây tê liệt, làm đánh lừa con mắt”, dùng cọ lông chồn nhỏ và kính lúp của thợ kim hoàn gắn trên một mắt dể vẽ sao cho thật tỉ mỉ, chi li. Kết quả là một cảnh siêu thực được vẽ theo lối tự nhiên, cực kì trau chuốt, qua đó đặt người xem vào ảo giác một cách hiệu quả.
Không khí trong tranh kì bị, tĩnh mịch và im ắng. Xa xa là phong cảnh bờ biển đá – mà Đa-li đã miêu tả là được chiếu sáng hỏi “ánh chiều tà u sầu và trong suốt” – dựa trên dường bờ biển gần nhà ông tại Cảng Li-gát (Lligat) ở Ca-ta-lô-ni-a (Catalonia), Núi Pa-ni (Pani), gần ngôi làng Địa Trung Hải Ca-đa-kết (Cadaqués), nơi gia đình ông có một ngôi nhà nghỉ mát, in bóng xuống tiền cảnh'. Mắc cạn trên bãi biển là một sinh vật kì quặc, ẻo lả nằm vắt qua tảng đá hoặc gờ đá. Hàng mi quá cỡ che con mắt nhắm nghiền của nó và một vật giống như lưỡi thò ra từ mũi nó. Con mắt nhắm gợi ý rằng sinh vật này đang ngủ và có lẽ đang mơ, có lẽ phỏng theo miêu tả của Pho-roi rằng những giấc mơ là “đường hoàng đạo đến vô thức”. Ba chiếc đồng hồ tan chảy trong bức tranh đều chỉ giờ khác nhau, trong khi lũ kiến bầu trên một chiếc đồng hồ quả quýt bằng kim loại. Một cây ô-liu có vẻ cần cởi, chỉ một cành và không có lá, trông như đang mọc ra từ mặt bàn gỗ chứ không phải từ đất trần.
Các mặt đồng hồ và những con kiến – kiến là biểu tượng của sự phản rã – ám chỉ thời gian trôi và cái chết. Một số nhà bình luận phỏng đoán rằng những chiếc đồng hồ tan chảy phản ánh nhận định là các sự kiện trong mơ không tuân theo trình tự chặt chẽ, rằng thời gian trong mơ là phi lí. Nói cho cùng, Sự dai dẳng của kí ức là tác phẩm khó diễn giải. Da-li cũng từng tuyên bố rằng mình vẽ bức tranh nhằm “hệ thống hoá sự hỗn độn và qua đó góp phần bác bỏ hoàn toàn sự đáng tin cậy của thế giới thực tại”.
(Theo Nghệ thuật – Khái lược những tư tưởng lớn, nhiều tác giả. Thanh Loan dịch, Đông A và NXB Dân trí, 2021, tr. 314 – 315)
Sau khi đọc
Câu 1 (trang 12 sgk Ngữ văn 12 Tập 2): Văn bản trên đề cập đến những chi tiết nào trong bức tranh Sự dai dẳng của kí ức? Đặc trưng và ý nghĩa của các chi tiết đó là gì?
Trả lời:
- Văn bản đề cập đến những chi tiết:
+ Không khí trong tranh kì bí, tĩnh mịch và im ắng
+ Phong cảnh bờ biển đá phía xa xa
+ Mắc cạn trên bãi biển là sinh vật kì quặc, ẻo lả nằm vắt qua tảng đá hoặc gờ đá. Hàng mi quá cỡ che con mắt nhắm nghiền của nó và một vật giống như lưỡi thò ra từ mũi nó.
+ Ba chiếc đồng hồ tan chảy đều chỉ giờ khác nhau.
+ Lũ kiến bâu trên một chiếc đồng hồ quả quýt bằng kim loại
+ Một cây ô-liu có vẻ cằn cỗi, chỉ còn một cành và không có lá, trông như đang mọc ra từ mặt bàn gỗ chứ không phải từ đất trần.
- Những chi tiết đó đều thể hiện những đặc trưng và ý nghĩa hàm ẩn về sự sống – cái chết và sự chảy trôi nhanh chóng của thời gian. Các mặt đồng hồ và những con kiến – kiến là biểu tượng của sự phân rã – ám chỉ thời gian trôi và cái chết. Những chiếc đồng hồ tan chảy phản ánh nhận định là các sự kiện trong mơ không tuân theo trình tự chặt chẽ, rằng thời gian trong mơ là phi lí.
Câu 2 (trang 13 sgk Ngữ văn 12 Tập 2): Sự liên kết giữa những hình ảnh hoàn toàn khác biệt, cách xa với nhau trong cùng một không gian tranh cho thấy điều gì về những ám ảnh vô thức trong tâm hồn của tác giả? Liên hệ với tiêu đề bức tranh, bạn có suy nghĩ gì về thế giới tâm hồn của Đa-li?
Trả lời:
- Hình ảnh của chiếc đồng hồ tan chảy:
+ Chiếc đồng hồ tan chảy, biến dạng và kéo dài là biểu tượng của thời gian và ký ức. Dalí đã sử dụng hình ảnh này để thể hiện sự mất mát và sự thay đổi không thể ngăn cản của thời gian.
+ Đồng hồ tan chảy có thể tượng trưng cho sự trôi qua của thời gian, nhưng cũng cho thấy sự mềm dẻo và không rõ ràng của ký ức. Chúng có thể biểu thị những kí ức mà chúng ta không thể nắm bắt hoặc kiểm soát.
- Cảnh quan kỳ lạ và không gian tranh:
+ Bức tranh hiển thị một cảnh quan kỳ lạ, với những đồng hồ nằm trên mặt đất, nhưng cũng như đang nổi trên không gian. Điều này tạo ra một cảm giác không thực, không tuân theo luật lệ vật lý.
+ Sự không thể giải thích hoặc đoán định rõ ràng của không gian tranh có thể tượng trưng cho sự phức tạp và mơ hồ của tâm hồn con người. Đa-li có thể muốn thể hiện sự phi lý và sự khó hiểu của thế giới tâm hồn thông qua việc tạo ra không gian tranh này.
- Tự do và tương phản giữa thế giới thực và thế giới tưởng tượng:
+ Dalí đã tạo ra một không gian tự do, nơi thời gian và không gian không tuân theo quy tắc thông thường. Điều này thể hiện sự sáng tạo và tinh thần phi lý của tác giả.
+ Tương phản giữa thế giới thực (với những đồng hồ) và thế giới tưởng tượng (với không gian tranh) có thể tượng trưng cho sự đối lập giữa hiện thực và ảo tưởng trong tâm hồn của Đa-li.
Tóm lại, bức tranh “Sự dai dẳng của kí ức” không chỉ là một tác phẩm nghệ thuật về thời gian và ký ức, mà còn là một cách để tác giả thể hiện sự phức tạp và phi lý của tâm hồn con người. Đa-li đã tạo ra một không gian mơ hồ, nơi thời gian và không gian giao hoán, để chúng ta suy ngẫm về sự tồn tại và ý nghĩa của cuộc sống.
Câu 3 (trang 13 sgk Ngữ văn 12 Tập 2): Tìm một bức tranh hoặc tác phẩm văn học cùng đề tài về kí ức, chẳng hạn bài Chiếc lá đầu tiên của Hoàng Nhuận Cầm (Ngữ văn 10, bộ sách Chân trời sáng tạo) hoặc bài Thời gian của Văn Cao (Ngữ văn 11, bộ sách Chân trời sáng tạo). So sánh cách sử dụng các hình ảnh trong tác phẩm đó với bức tranh Sự dai dẳng của kí ức.
Trả lời:
Để so sánh cách sử dụng hình ảnh trong các tác phẩm văn học "Chiếc lá đầu tiên" của Hoàng Nhuận Cầm, "Thời gian" của Văn Cao và bức tranh "Sự dai dẳng của kí ức", chúng ta sẽ xem xét cách mà mỗi tác phẩm sử dụng hình ảnh để tái hiện và truyền đạt ý nghĩa về kí ức.
1. "Chiếc lá đầu tiên" của Hoàng Nhuận Cầm:
- Trong tác phẩm "Chiếc lá đầu tiên", Hoàng Nhuận Cầm sử dụng hình ảnh nhẹ nhàng, tinh tế để mô tả câu chuyện về tuổi thơ và những kí ức đẹp. Hình ảnh như chiếc lá, con đường là ngữ cảnh cho những kí ức sâu đậm.
2. "Thời gian" của Văn Cao:
- Văn Cao trong tác phẩm "Thời gian" sử dụng hình ảnh tương tự như một dấu vết của quá khứ, ám chỉ đến những thăng trầm trong cuộc đời và những kí ức khó quên. Sự diễn cảnh và ánh sáng trong tác phẩm này thường được sử dụng để tạo ra không gian kí ức.
3. Bức tranh "Sự dai dẳng của kí ức":
- Bức tranh này có thể sử dụng các yếu tố như màu sắc, ánh sáng, đối tượng và không gian để tạo ra một không gian kí ức rộng lớn, gợi lên những cảm xúc và suy tư về quá khứ trong người xem.