Mở đầu: Em hãy nêu những hiểu biết của bản thân về quyền và nghĩa vụ của công dân trong hôn nhân và gia đình
Lời giải:
- Công dân có quyền tự do kết hôn khi đáp ứng đủ các điều kiện kết hôn và có quyền yêu cầu Toà án giải quyết li hôn để chấm dứt hôn nhân theo quy định của pháp luật.
- Công dân có nghĩa vụ tuân theo Hiến pháp, pháp luật về đăng kí kết hôn, các nguyên tắc của pháp luật hôn nhân và gia đình, trách nhiệm khi li hôn.
1. Quyền và nghĩa vụ của công dân trong hôn nhân
Câu hỏi: Dựa vào thông tin trong bài, em hãy:
- Cho biết hành vi vi phạm pháp luật hôn nhân và gia đình của chủ thể trong các trường hợp là gì.
- Phân tích hậu quả của hành vi vi phạm pháp luật trong mỗi trường hợp.
Lời giải:
- Hành vi của các chủ thể:
+ Trường hợp 1: Giàng A T và Lò Thị B vi phạm pháp luật về điều kiện kết hôn.
+ Trường hợp 2: Chị C vi phạm nguyên tắc kết hôn; vợ chồng ông A, bà B và anh D vi phạm quy định về cưỡng ép kết hôn, ly hôn hoặc cản trở hôn nhân tự nguyện, tiến bộ, cản trở ly hôn tự nguyện.
* Hậu quả:
- Trường hợp 1. Hậu quả:
+ Cuộc sống gia đình chật vật, đời sống kinh tế khó khăn khiến T và B thường xảy ra mâu thuẫn;
+ B sinh con ở độ tuổi vị thành niên, sức khoẻ không tốt, thường xuyên đau ốm.
- Trường hợp 2. Hậu quả: Hành vi cưỡng ép kết hôn của vợ chồng ông A, bà B đã khiến chị C có cuộc sống hôn nhân không hạnh phúc. Hành vi này có thể bị xử lí hành chính hoặc xử lí hình sự về tội cưỡng ép kết hôn, li hôn hoặc cản trở hôn nhân tự nguyện, tiến bộ, cản trở li hôn tự nguyện theo Điều 181 Bộ luật Hình sự năm 2015 (sửa đổi, bổ sung năm 2017).
2. Một số quy định cơ bản của pháp luật về quyền và nghĩa vụ của công dân trong gia đình
Câu hỏi: Dựa vào thông tin trong bài, em hãy:
- Cho biết chủ thể trong các trường hợp vi phạm quyền và nghĩa vụ gì giữa vợ chồng.
- Cho biết hành vi đó đã gây ra hậu quả gì.
Lời giải:
- Trường hợp 1: chồng chị V vi phạm nghĩa vụ tạo điều kiện, giúp đỡ nhau chọn nghề nghiệp; học tập, nâng cao trình độ văn hóa, chuyên môn, nghiệp vụ.
* Hậu quả:
+ Đối với bản thân chị V: Khi không được chồng ủng hộ, có thể cảm thấy thất vọng, chán nản, mất động lực trong cuộc sống; mất đi cơ hội phát triển;
+ Đối với gia đình: dẫn đến sự mất cân bằng trong vai trò và trách nhiệm trong gia đình, thiếu sự chia sẻ, đồng cảm, gắn kết giữa các thành viên trong gia đình; khả năng có thể dẫn đến mâu thuẫn, xung đột trong gia đình.
- Trường hợp 2: Anh A vi phạm về quyền và nghĩa vụ trong quan hệ tài sản của vợ chồng. Vợ chồng có quyền có tài sản riêng, chiếm hữu, sử dụng định đoạt và quyết định có nhập vào tài sản chung hay không.
* Hậu quả:
+ Việc bất đồng quan điểm về tài sản chung có thể làm gia tăng mâu thuẫn, gây tổn thương cho cả hai bên. Nếu không được giải quyết thỏa đáng, vấn đề này có thể làm giảm sự tin tưởng lẫn nhau giữa vợ chồng. Mâu thuẫn kéo dài về tài sản có thể làm ảnh hưởng đến hạnh phúc gia đình, gây ra căng thẳng và áp lực.
+ Nếu không có thỏa thuận rõ ràng, việc chia tài sản khi ly hôn hoặc xảy ra các trường hợp khác có thể dẫn đến tranh chấp pháp lý.
Câu hỏi: Dựa vào thông tin trong bài, em hãy:
- Cho biết chủ thể trong các trường hợp có thực hiện đúng quy định của pháp luật về quyền và nghĩa vụ của công dân trong gia đình không và giải thích.
- Chỉ ra hành vi vi phạm quyền và nghĩa vụ của công dân trong gia đình ở trường hợp 2 và nêu hậu quả của hành vi đó.
Lời giải:
- Hành vi của các chủ thể đã thực hiện đúng quy định của pháp luật về quyền và nghĩa vụ của công dân trong gia đình. Theo quy định pháp luật về nghĩa vụ, quyền chăm sóc và nuôi dưỡng: các con của vợ chồng ông K đã thực hiện nghĩa vụ và quyền chăm sóc, nuôi dưỡng cha mẹ. Vợ chồng ông K cũng đã thực hiện đúng quy định pháp luật trong việc giáo dục, làm gương tốt cho con.
- Hậu quả của hành vi:
+ Trường hợp 2: Hành vi của sinh viên T có thể dẫn đến hậu quả cho tương lai của T bị ảnh hưởng nghiêm trọng. Hơn nữa, hành vi lười biếng và lảng tránh trách nhiệm gia đình có thể gây ra căng thẳng, xung đột và mất mát trong mối quan hệ gia đình.
Luyện tập
Luyện tập 1: Cho biết quan điểm của em về các nhận định sau và giải thích.
a. Người bị hạn chế năng lực hành vi dân sự thì không được kết hôn.
b. Cha mẹ có quyền quyết định việc chọn nghề nghiệp của con.
c. Để đảm bảo quyền bình đẳng giữa vợ chồng, người vợ được ưu tiên lựa chọn nơi cư trú.
d. Căn cứ để vợ chồng thuận tình li hôn là việc vợ, chồng có hành vi bạo lực gia đình làm cho hôn nhân lâm vào tình trạng trầm trọng.
Lời giải:
a. Nhận định này không hoàn toàn chính xác: Theo quy định của pháp luật Việt Nam, người bị hạn chế năng lực hành vi dân sự có thể được phép kết hôn trong một số trường hợp đặc biệt, khi đã được cơ quan có thẩm quyền cho phép. Điều kiện để người bị hạn chế năng lực hành vi dân sự được kết hôn thường rất nghiêm ngặt, phải đảm bảo rằng người đó hiểu được ý nghĩa của hôn nhân và có khả năng tự lo liệu cuộc sống hôn nhân.
b. Nhận định này không chính xác: Cha mẹ có quyền và nghĩa vụ nuôi dạy con cái, hướng con cái đến những điều tốt đẹp. Tuy nhiên, việc lựa chọn nghề nghiệp là quyền của mỗi cá nhân. Cha mẹ chỉ nên đóng vai trò là người tư vấn, định hướng, chứ không nên ép buộc con cái phải theo đuổi một nghề nghiệp mà chúng không yêu thích.
c. Nhận định này không chính xác: Quyền bình đẳng giữa vợ chồng được hiểu là cả hai vợ chồng đều có quyền và nghĩa vụ như nhau trong gia đình. Việc lựa chọn nơi cư trú là quyết định của cả hai vợ chồng, cần được thống nhất trên cơ sở tôn trọng ý kiến của nhau.
d. Nhận định này chỉ đúng một phần: Bạo lực gia đình là một trong những căn cứ để vợ chồng thuận tình ly hôn. Tuy nhiên, không phải chỉ có bạo lực gia đình mới là lý do để ly hôn. Có nhiều lý do khác có thể dẫn đến việc hôn nhân tan vỡ như: ngoại tình, không hòa hợp, khác biệt quá lớn về quan điểm sống,...
Luyện tập 2: Em hãy xác định các trường hợp sau đây vi phạm điều kiện kết hôn nào.
a. Anh K và chị E có tình cảm với nhau nhưng bị gia đình ngăn cấm với lí do bố của anh K là anh ruột của mẹ chị E.
b. Anh B và vợ hiện tại anh và vợ đang li thân. Anh có quen biết với chị H là đồng nghiệp và muốn kết hôn với chị.
c. Anh H và chịT đã ngoài 30 tuổi nhưng cả hai chưa kết hôn nên bị gia đình nhiều lần thúc giục. Anh A và chị B đã quyết định kết hôn giả với nhau.
d. Ông P có con trai bị mất năng lực hành vi dân sự nhưng vẫn muốn cưới vợ cho con. Ông đã bỏ ra số tiền lớn để thuê chị K kết hôn với con mình.
Lời giải:
a. Anh K và chị E vi phạm điều kiện kết hôn do hành vi thuộc vào các điều cấm của luật: Kết hôn hoặc chung sống như vợ chồng giữa những người cùng dòng máu về trực hệ, giữa những người có họ trong phạm vi ba đời. Trong trường hợp này, anh K là anh họ của chị E.
b. Anh B vi phạm điều kiện kết hôn do hành vi thuộc vào các điều cấm của luật: Người đang có vợ, có chồng mà kết hôn hoặc chung sống như vợ chồng với người khác, trong trường hợp này, anh B và vợ chỉ ly thân, không được coi là đã ly hôn.
c. Anh H và chị T đã vi phạm điều kiện kết hôn do có hành vi kết hôn giả tạo, một trong các hành vi cấm của luật.
d. Hành vi của ông P vi phạm điều kiện kết hôn: Không bị mất năng lực hành vi dân sự. Trong trường hợp này, con trai ông P là người mất năng lực hành vi dân sự nên việc thuê người khác kết hôn với con trai ông không dựa trên tình cảm và ý thức tự do mà dựa trên mục đích cá nhân của ông P.
Luyện tập 3: Em hãy đọc các trường hợp sau trả lời câu hỏi.
Trường hợp a. Vì khoảng cách tuổi tác nên vợ chồng anh X thường xảy ra mâu thuẫn. Cả hai vợ chồng đã cố gắng thay đổi nhưng không có kết quả. Vì mục đích hôn nhân không đạt được, anh chị có ý định li hôn. Tuy nhiên, khi biết chuyện này, gia đình hai bên đều ngăn cản với lí do việc li hôn sẽ ảnh hưởng không tốt đến các con. Trước yêu cầu của gia đình, vợ chồng anh X không nộp đơn li hôn, nhưng cuộc sống hằng ngày của họ rất nặng nề.
Trường hợp b. Anh T và chị H kết hôn hơn 10 năm và có hai con chung. Anh T làm việc tại một công ty, chị H quán xuyến công việc gia đình, chăm sóc bố mẹ và các con.
Cuộc sống hạnh phúc của gia đình bị phá vỡ khi anh T có quan hệ tình cảm với cô đồng nghiệp và yêu cầu li hôn với vợ. Khi vợ anh không đồng ý với yêu cầu này thì bị anh mắng chửi.
- Chủ thể trong các trường hợp trên có quyền yêu cầu li hôn không? Vì sao?
- Em có nhận xét gì về hành vi của chủ thể trong các trường hợp trên?
Lời giải:
- Trường hợp a.
+ Vợ chồng anh X có quyền yêu cầu li hôn vì theo quy định của pháp luật, vợ chồng có quyền thuận tình li hôn khi thật sự tự nguyện li hôn và đã thoả thuận về việc chia tài sản, việc trông nom, nuôi dưỡng, chăm sóc, giáo dục con trên cơ sở bảo đảm quyền lợi chính đáng của con.
+ Việc vợ chồng anh X có ý định li hôn là không trái quy định của pháp luật. Gia đình hai bên ngăn cản vợ chồng anh X li hon là hành vi cản trở li hôn tự nguyện.
- Trường hợp b.
+ Anh T không có quyền yêu cầu li hôn vì để li hôn theo yêu cầu của một bên phải có căn cứ về việc vợ, chồng có hành vi bạo lực gia đình hoặc vi phạm nghiêm trọng quyền, nghĩa vụ của vợ, chồng; làm cho hôn nhân lâm vào tình trạng trầm trọng, đời sống chung không thể kéo dài, mục đích của hôn nhân không đạt được.
+ Hành vi của anh T là hành vi vi phạm chế độ hôn nhân một vợ một chồng. Hành vi này đáng bị lên án và có thể bị xử lí theo quy định của pháp luật.
Luyện tập 4: Em hãy chỉ ra hành vi thực hiện quyền và nghĩa vụ của công dân trong gia đình qua các trường hợp sau và đưa ra nhận xét.
Trường hợp a. Vì bố mẹ bận rộn với công việc, ít có thời gian quan tâm đến C nên khi nghỉ hè, C chỉ ở nhà xem ti vi và sử dụng mạng xã hội. Thấy vậy, ông ngoại quyết định đưa C về quê sống cùng ông. Hằng ngày, ông gọi C dậy sớm để tập thể dục, ăn sáng. Sau đó, ông dành thời gian để hướng dẫn C học ngoại ngữ. Ông còn đăng kí cho C lớp học võ, học bơi ở địa phương. Ngoài ra, ông còn truyền đạt nhiều kiến thức cuộc sống cho C. Sau ba tháng hè sống cùng ông, C đã nâng cao được sức khoẻ và rèn luyện được tính tự lập.
Trường hợp b. M (23 tuổi) đang sống cùng hai em gái đang độ tuổi đi học. Vì bố mẹ đột ngột qua đời do tai nạn giao thông, M phải làm nhiều nghề để nuôi các em. Ngoài làm việc tại công ty vào giờ hành chính, M còn tranh thủ nhận hàng gia công và bán hàng trực tuyến để kiếm thêm thu nhập trang trải cuộc sống. Hiểu sự vất vả của anh trai, các em M đều rất ngoan, không chỉ chăm học mà còn phụ giúp anh làm việc nhà.
Lời giải:
a. Đối với C đã được thực hiện quyền được chăm sóc, giáo dục; quyền được phát triển toàn diện (học ngoại ngữ, học võ, học bơi)
- Đối với ông ngoại: đã thực hiện rất tốt nghĩa vụ chăm sóc, giáo dục cháu khi chăm sóc C chu đáo, hướng dẫn C học tập và rèn luyện các kỹ năng sống.
+ Nhận xét: Ông ngoại là một tấm gương sáng về tình yêu thương và trách nhiệm gia đình. Hành động của ông đã giúp C có một mùa hè bổ ích và ý nghĩa, đồng thời giúp C phát triển toàn diện cả về thể chất và tinh thần.
b. Các em M có quyền được anh trai chăm sóc và nuôi dưỡng khi bố mẹ mất.
- Các em M đã thực hiện nghĩa vụ học tập khi chăm chỉ học tập để không phụ lòng anh trai, nghĩa vụ chăm sóc gia đình khi phụ giúp anh trai làm việc nhà, chia sẻ gánh nặng với anh. M đã thực hiện nghĩa vụ chăm sóc khi làm việc chăm chỉ để nuôi sống các em.
+ Nhận xét: Gia đình M là một ví dụ điển hình về tình yêu thương và sự đoàn kết. Mặc dù gặp phải khó khăn lớn, nhưng các thành viên trong gia đình vẫn luôn yêu thương và hỗ trợ lẫn nhau. Hành động của M và các em đã thể hiện rõ tinh thần trách nhiệm và sự yêu thương lẫn nhau.
Luyện tập 5: Em hãy sắm vai xử lý tình huống sau:
Chị V có chuỗi cửa hàng kinh doanh trang sức. Vì thu nhập của chồng thấp hơn của mình nên chị V tự cho mình quyền quyết định mọi công việc trong gia đình mà không bàn bạc với chồng. Nhiều lần, chị V yêu cầu chồng nghỉ việc ở công ty để hỗ trợ mình trong kinh doanh nhưng chồng chị không đồng ý. Mỗi lần bàn đến vấn đề này, vợ chồng chị đều phát sinh tranh cãi.
- Phân tích hậu quả của hành vi vi phạm quyền và nghĩa vụ trong hôn nhân và gia đình trong tình huống trên.
- Em hãy đưa ra hướng giải quyết cho tình huống này.
Lời giải:
- Hậu quả của hành vi vi phạm quyền và nghĩa vụ trong hôn nhân và gia đình trong tình huống trên:
+ Gây ảnh hưởng tiêu cực đến mối quan hệ hôn nhân, gia đình của chị H;
+ Gây ảnh hưởng tiêu cực đến sức khoẻ, tinh thần, cuộc sống của những người liên quan (ví dụ: cha mẹ; đồng nghiệp;…)
+ Ảnh hưởng tiêu cực đến sự phát triển của trẻ em (con của vợ chồng chị H);
+ Gây ảnh hưởng tiêu cực đến an ninh trật tự, an toàn xã hội;...
- Hướng giải quyết cho tình huống này là:
1. Thảo luận và tôn trọng ý kiến của nhau: Chị V cần thảo luận với chồng và tôn trọng ý kiến của anh ấy trong mọi quyết định gia đình. Họ cần phải cùng nhau tìm ra giải pháp phù hợp cho cả hai.
2. Chia sẻ trách nhiệm: Chị V có thể thảo luận với chồng về việc chia sẻ trách nhiệm trong kinh doanh và công việc gia đình. Họ có thể tìm ra cách để cả hai đều có thể tham gia vào kinh doanh mà không làm ảnh hưởng đến thu nhập và sự phát triển cá nhân của mỗi người.
3. Sự linh hoạt và sẵn lòng thay đổi: Cả hai phải sẵn lòng linh hoạt và thay đổi để đáp ứng nhu cầu và mong muốn của nhau. Điều này giúp họ duy trì mối quan hệ hôn nhân mạnh mẽ và hạnh phúc.
Vận dụng
Dựa vào quy định pháp luật, em hãy nêu những việc em nên/ không nên làm để thực hiện tốt trách nhiệm của công dân trong gia đình.
Lời giải:
- Những việc nên làm:
+ Tôn trọng lẫn nhau: Mỗi thành viên trong gia đình đều có quyền và nghĩa vụ ngang nhau. Việc tôn trọng ý kiến, quan điểm của nhau là nền tảng cho một gia đình hạnh phúc.
+ Chia sẻ công việc nhà: Việc nhà không chỉ là trách nhiệm của một người. Cả nhà cùng nhau chia sẻ công việc sẽ giúp gắn kết tình cảm gia đình.
+ Quan tâm, chăm sóc lẫn nhau: Dành thời gian cho nhau, quan tâm đến cảm xúc và sức khỏe của các thành viên trong gia đình.
+ Giữ gìn hòa khí gia đình: Tránh cãi vã, xung đột, tìm cách giải quyết hòa bình các mâu thuẫn.
+ Tuân thủ quy định của pháp luật: Không vi phạm pháp luật, bảo vệ tài sản chung của gia đình.
- Những việc không nên làm:
+ Phân biệt đối xử: Không phân biệt đối xử giữa các thành viên trong gia đình.
+ Bạo lực gia đình: Không sử dụng bạo lực, cả về thể chất lẫn tinh thần.
+ Bỏ bê trách nhiệm: Không bỏ bê trách nhiệm của mình đối với gia đình.
+ Phá hoại tài sản chung: Không phá hoại tài sản chung của gia đình.
+ Can thiệp vào đời sống riêng tư của người khác: Mỗi người đều có quyền riêng tư, cần tôn trọng điều đó.