Trước khi đọc
Câu hỏi: Chia sẻ với các bạn trong lớp cảm nhận của bạn về một bài thơ/câu thơ hay của tác giả Hồ Chí Minh, trong đó có hình ảnh vầng trăng hoặc hình ảnh mùa xuân.
Trả lời:
Trong tù không rượu cũng không hoa
Cảnh đẹp đêm nay khó hững hờ
Người ngắm trăng soi ngoài cửa sổ
Trăng nhòm khe cửa ngắm nhà thơ
(Ngắm trăng - Hồ Chí Minh)
Bài thơ “Ngắm trăng” đã thể tình yêu thiên nhiên đến say mê và khát vọng tự do mãnh liệt của nhân vật trữ tình. Tác phẩm được sáng tác trong hoàn cảnh Bác bị bắt giam ở nhà tù Tưởng Giới Thạch đã thể hiện được tình yêu thiên nhiên cùng phong thái ung dung, tinh thần thép của người tù cách mạng vĩ đại Hồ Chí Minh.
Mở đầu bài thơ là hoàn cảnh sống của Bác:
Trong tù không rượu cũng không hoa
Cảnh đẹp đêm nay khó hững hờ
Hai câu thơ đầu ẩn chứa một nụ cười thoáng hiện. Trăng, hoa, rượu là ba thú vui tao nhã của khách tài tử văn chương. Đêm nay trong tù, Bác thiếu hẳn rượu và hoa, nhưng tâm hồn Bác vẫn dạt dào trước vẻ đẹp hữu tình của thiên nhiên. Chỉ có người có tâm hồn lạc quan, mơ mộng với lối suy nghĩ tích cực mới có thể nhìn thấy vẻ đẹp của cuộc sống, của thiên nhiên sau song sắt. Tâm hồn người thi sĩ như được tưới mát bởi cảnh đẹp đêm khuya. Dù lòng còn nhiều bộn bề nhưng không thể hững hờ trước cảnh đẹp ngay trước mắt mình.
Trong khung cảnh đó, người thi sĩ như thả hồn mơ mộng, hòa hợp theo cảnh đẹp trước mắt:
Người ngắm trăng soi ngoài cửa sổ
Trăng nhòm khe cửa ngắm nhà thơ
Từ phòng giam tăm tối, Bác hướng tới vầng trăng, nhìn về ánh sáng, tâm hồn thêm thư thái. Trăng được nhân hóa như một người bạn tri âm, tri kỉ từ viễn xứ đến chốn ngục tù tăm tối thăm người. Trong mối tương giao tri kỉ tri âm giữa con người và vầng trăng, cái song sắt hiện lên thật thô bạo và bất lực. Người xưa ngắm trăng thấy trăng đẹp trăng trong càng ngậm ngùi cho cõi đời trầm luân cát bụi. Với Hồ Chí Minh, người ngắm trăng, mê trăng thì trăng cũng mê người. Đây không chỉ là cái hay của bút pháp mà chính là vẻ đẹp của một nhân sinh quan. Hai câu thơ được cấu trúc đăng đối tạo nên sự cân xứng hài hòa giữa người và trăng, giữa ngôn từ, hình ảnh và ý thơ.
Bài thơ Ngắm trăng đã thể hiện tình cảm song phương đều mãnh liệt của cả người và trăng, cả hai đều chủ động tìm đến giao hòa cùng nhau. Bài thơ cũng thể hiện tình yêu thiên nhiên say mê và phong thái ung dung của Bác ngay cả trong cảnh tù đày. Nhiều năm tháng qua đi nhưng câu chuyện vẫn giữ nguyên vẹn giá trị của nó và góp phần không nhỏ vào việc làm phong phú cho nền văn học Việt Nam.
Đọc văn bản
1. Tưởng tượng: Hãy hình dung không gian đêm rằm tháng Giêng.
Trả lời:
- Không gian cao rộng, bát ngát, tràn đầy ánh trăng.
2. Theo dõi: Chú ý hình ảnh con thuyền chở trăng trong hai dòng thơ cuối
Trả lời:
- Hình ảnh “trăng ngân đầy thuyền”: gợi sức lan tỏa của ánh trăng trong đêm rằm và qua đó thể hiện ý nguyện, mong muốn vươn tới thành công trong sự nghiệp cách mạng.
Sau khi đọc
Câu 1: Xác định bố cục của bài thơ.
Trả lời:
- Bố cục bài thơ gồm 2 phần:
+ Phần 1: Hai câu thơ đầu: Cảnh thiên nhiên ở chiến khu Việt Bắc trong đêm trăng.
+ Phần 2: Hai câu thơ sau: Con người cách mạng trong đêm trăng.
Câu 2: Cho biết trong hai dòng thơ đầu:
a. Cảnh đêm nguyên tiêu được gợi tả với những nét đặc trưng nào?
b. Hình ảnh, từ ngữ, vần, nhịp trong nguyên tác có tác dụng như thế nào trong việc gợi tả những nét đặc trưng ấy?
Trả lời:
a.
- Cảnh thiên nhiên được khắc họa trong một đêm trăng, nhưng không phải là đêm trăng bình thường mà vào rằm tháng giêng. Trăng lúc này đang ở độ tròn trịa, đẹp nhất - “nguyệt chính viên”
- Dưới ánh trăng, điệp từ "xuân" gợi hình ảnh thiên nhiên tràn đầy sức sống của mùa xuân: Cây cối, sông nước, bầu trời, mây gió,... trong đêm rằm đầu năm .
- Cảnh mở rộng với không gian ba chiều: vừa có chiều cao của ánh trăng vừa có chiều rộng của sông nước tiếp giáp với bầu trời → Tạo ra không gian bao la vô tận.
b.Thể thơ thất ngôn tứ tuyệt, hình ảnh thơ mang màu sắc cổ điển mà bình dị, gần gũi kết hợp vần, nhịp linh hoạt tạo cho câu thơ nhạc điệu.
Câu 3: So với hai dòng thơ đầu, bức tranh đêm nguyên tiêu ở hai dòng thơ cuối có gì khác biệt? Theo bạn, dòng thơ thứ ba Yên ba thâm xứ đàm quân sự (Giữa nơi khói sóng thăm thẳm, bàn bạc việc quân) có vai trò gì trong việc tạo ra sự khác biệt đó?
Trả lời:
- Yên ba thâm xứ đàm quân sự:
+ Hình ảnh của quân đội đang bàn bạc việc quân trong không gian khói sóng, tạo ra sự nghiêm túc và trọng đại.
+ Đây là một khung cảnh hoạt động cách mạng, liên quan đến cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp.
- Dạ bán quy lai nguyệt mãn thuyền:
+ Ánh trăng chiếu xuống con thuyền, tạo nên hình ảnh đẹp và lãng mạn.
+ Thuyền trở về trong đêm, đầy ánh trăng, gợi lên tâm hồn của người lính chiến đấu trong cuộc kháng chiến.
⇒ Dòng thơ thứ ba về việc bàn bạc việc quân có vai trò tạo ra sự khác biệt giữa cảnh thiên nhiên và hoạt động cách mạng, thể hiện tâm hồn của người lính trong bài thơ.
Câu 4: Bạn cảm nhận thế nào về hình ảnh con thuyền chở trăng ở dòng thơ cuối Dạ bán quy lai nguyệt mãn thuyền (Nửa đêm trở về, thuyền chở đầy ánh trăng)?
Trả lời:
- Ở dòng thơ cuối, hình ảnh “Dạ bán quy lai nguyệt mãn thuyền” chính là sự lan tỏa một cách mạnh mẽ của ánh trăng. Trăng lúc này đã trở nên gắn bó, như có sự đồng hành cùng với người thi nhân ấy, một hình ảnh vô cùng đẹp đẽ trong cách thưởng thích vẻ đẹp ánh trăng của người nghệ sĩ. Qua đó thể hiện một tâm hồn giao cảm, giao hòa với thiên nhiên, đầy thi vị, lãng mạn của tác giả.
Câu 5: Nêu cảm nhận của bạn về tâm hồn, phong thái của nhà thơ Hồ Chí Minh qua bài thơ.
Trả lời:
- Tâm hồn yêu thiên nhiên và phong thái ung dung, tự tại lạc quan của người chiến sĩ cộng sản.
Câu 6: Nhiều nhà nghiên cứu văn học cho rằng, thơ của tác giả Hồ Chí Minh thường có sự kết hợp giữa tính cổ điển và tính hiện đại. Bài thơ Nguyên tiêu có thể hiện sự kết hợp hai tính chất đó hay không? Vì sao?
Trả lời:
- Thơ của tác giả Hồ Chí Minh thường được nhà nghiên cứu văn học đánh giá cao vì sự kết hợp giữa tính cổ điển và tính hiện đại. Điều này thể hiện qua việc tác giả kết hợp các yếu tố truyền thống với xu hướng hiện đại trong việc sáng tác thơ. Bài thơ "Nguyên tiêu" cũng không ngoại lệ.
Dưới đây là cách mà bài thơ "Nguyên tiêu" của Hồ Chí Minh thể hiện sự kết hợp giữa tính cổ điển và tính hiện đại:
- Tính cổ điển:
+ Bài thơ "Nguyên tiêu" mang đậm tinh thần truyền thống của Việt Nam, nhấn mạnh vào ý thức yêu nước, lòng quê hương, và tình thương dân tộc.
+ Sử dụng các từ ngữ và hình tượng truyền thống
+ Những giá trị văn hóa, tín ngưỡng truyền thống thường được nhắc đến trong bài thơ.
- Tính hiện đại:
+ Tuy mang tinh thần cổ điển, nhưng bài thơ "Nguyên tiêu" vẫn thể hiện sự hiện đại qua cách diễn đạt sâu sắc, tinh tế và tài hoa.
+ Có thể cảm nhận được sự chân thực và tường tận trong việc truyền đạt tâm trạng, suy tư của tác giả.
+ Tác giả sử dụng ngôn ngữ đời thường, gần gũi, dễ tiếp cận với độc giả hiện đại.
Vì vậy, bài thơ "Nguyên tiêu" của Hồ Chí Minh có thể coi là một ví dụ hay cho sự kết hợp giữa tính cổ điển và tính hiện đại trong văn học, đồng thời thể hiện sự sáng tạo và đa chiều trong cách thể hiện cảm xúc và tư duy của tác giả.