Câu hỏi mở đầu SGK Lịch Sử 7 Chân trời sáng tạo Bài 14 (trang 51): Trong gần một thế kỷ sau ngày giành độc lập, vận mệnh dân tộc thường xuyên lâm nguy bởi các thế lực cát cứ cũng như tham vọng xác lập lại ách thống trị ở nước ta của phong kiến phương Bắc. Các vua thời Ngô, Đinh, Tiền Lê đã thực hiện những gì để chấm dứt cát cứ, củng cố nhà nước non trẻ và chống giặc phương Bắc? Đời sống văn hóa, xã hội thời này có những điểm gì nổi bật?
Trả lời:
* Những chính sách các vua thời Ngô, Đinh, Tiền Lê…
- Nhà Ngô:
+ Sau khi giành được độc lập, năm 939, Ngô Quyền xưng vương, bỏ chức Tiết độ sứ, đóng đô ở Cổ Loa
+ Thiết lập bộ máy chính quyền mới từ trung ương đến địa phương
- Nhà Đinh:
+ Sau khi Ngô Quyền mất, năm 965 nhà Ngô tan rã, đất nước lâm vào thời kì “loạn 12 sứ quân”
+ Được sự ủng hộ của nhân dân, trong 2 năm 966-967, Đinh Bộ Lĩnh đã thu phục và dẹp yên 12 sứ quân, thống nhất đất nước
+ Năm 968, Đinh Bộ Lĩnh lên ngôi Hoàng đế, đặt tên nước là Đại Cồ Việt, đóng đô ở Hoa Lư, lấy niên hiệu là Thái Bình
+ Ông cho đúc tiền “Thái Bình hung bảo” khẳng định vị thế độc lập của Đại Cồ Việt
+ Thiết lập bộ máy chính quyền từ trung ương đến địa phương
- Nhà Tiền Lê
+ Năm 979, Đinh Tiên Hoàng mất, nhà Tống lăm le xâm lược nước ta, đất nước lâm nguy, triều đình tôn Lê Hoàn lên làm vua lãnh đạo cuộc kháng chiến
+ Đầu năm 981, quân Tống đổ bộ sang xâm lược nước ta, Lê Hoàn trực tiếp lãnh đạo cuộc kháng chiến mai phục, chặn đánh địch.
+Quân Tống đại bại phải rút quân về nước. Nền độc lập của nước ta được giữ vững
+ Năm 981, Lê Hoàn lập nhà Tiền lê, đặt niên hiệu là Thiên Phúc, thiết lập lại bộ máy cai trị từ trung ương đến địa phương
+ Thực hiện chính sách “ngụ binh ư nông” vừa phát triển kinh tế, vừa củng cố quân đội, quốc phòng.
* Đời sống văn hóa:
+ Nho giáo chưa phát triển, Phật giáo được truyền bá rộng rãi
+ Chùa được xây dựng ở nhiều nơi như chùa Bà Ngô, chùa Nhất Trụ…
+ Nhiều loại hình văn hóa dân gian phát triển, đặc biệt là hát chèo, đánh đu, đấu vật…
1. Ngô Quyền dựng nền độc lập
Câu hỏi mục 1 SGK Lịch Sử 7 Chân trời sáng tạo Bài 14 (trang 51): Em hãy nêu những việc làm thể hiện ý thức độc lập tự chủ của Ngô Quyền trong xây dựng đất nước.
Trả lời:
Những việc làm thể hiện ý thức độc lập tự chủ của Ngô Quyền trong xây dựng đất nước:
- Năm 939, Ngô Quyền xưng vương, bỏ chức Tiết độ sứ và đóng đô ở Cổ Loa.
- Ngô Quyền đã thiết lập bộ máy chính quyền mới, vua đứng đầu triều đình, dưới có các chức quan văn, võ và cử tướng lĩnh trấn giữ các châu quan trọng ở địa phương.
2. Công cuộc thống nhất đất nước của Đinh Bộ Lĩnh và sự thành lập nhà Đinh
Câu hỏi mục 2 SGK Lịch Sử 7 Chân trời sáng tạo Bài 14 (trang 52):
- Vì sao gọi tình hình đất nước cuối thời Ngô là "Loạn 12 sứ quân"?
- Đinh Bộ Lĩnh thống nhất đất nước trong hoàn cảnh nào? Trình bày nét chính về công cuộc thống nhất đất nước của ông.
Trả lời:
- Gọi tình hình đất nước cuối thời Ngô là “Loạn 12 sứ quân” vì sau khi Ngô Quyền mất, một số hào trưởng địa phương nổi dậy chiếm giữ các nơi.
- Đinh Bộ Lĩnh thống nhất đất nước trong hoàn cảnh đất nươc loạn lạc. Cả nước bấy giờ chia làm 12 sứ quân đóng ở mỗi vùng.
- Một số nét chính về công cuộc thống nhất đất nước của Đinh Bộ Lĩnh:
+ Đinh Bộ Lĩnh liên kết với sứ quân Trần Lãm và Phạm Bạch Hổ tiến đánh các sứ quân khác.
+ Các sứ quân lần lượt bị đánh bại hoặc xin hàng.
+ Tình trạng cát cứ chấm dứt.
+ Cuối năm 967, đất nước được thống nhất.
3. Cuộc kháng chiến chống Tống thời Tiền Lê (năm 981)
Câu hỏi mục 3 SGK Lịch Sử 7 Chân trời sáng tạo Bài 14 (trang 53): Dựa vào lược đồ 14.9, em hãy mô tả nét chính về cuộc kháng chiến chống Tống thời Tiền Lê (năm 981).
Trả lời:
* Diễn biến chính:
- Đầu năm 981, Hầu Nhân Bảo chỉ huy quân Tống theo hai đường thủy, bộ tấn công nước ta
+ Quân bộ theo đường Lạng Sơn
+ Quân thủy theo đường sông Bạch Đằng.
- Lê Hoàn trực tiếp lãnh đạo cuộc kháng chiến. Ông cho quân đóng cọc trên sông Bạch Đằng để ngăn chặn chiến thuyền địch, quân thủy địch bị đánh bại
- Trên bộ, quân Đại Cồ Việt chặn đánh địch ở Lục đầu Giang, quân bộ không thể kết hợp được với quân thủy, nên bị tổn thất nặng nề
- Quân Đại Cồ Việt thừa thắng xông nên, tiêu diệt nhiều sinh lực địch, tướng Hầu Nhân Bảo tử trận, quân Tống đại bại phải rút quân về nước
* Kết quả:
- Cuộc kháng chiến của ta giành thắng lợi
- Nền độc lập của Đại Cồ Việt được giữ vững
4. Tổ chức chính quyền thời Đinh - Tiền Lê
Câu hỏi mục 4 SGK Lịch Sử 7 Chân trời sáng tạo Bài 14 (trang 54): Mô tả và nêu nhận xét về tổ chức chính quyền thời Đinh - Tiền Lê.
Trả lời:
* Tổ chức chính quyền thời Đinh:
- Hoàng đế đứng đầu triều đình trung ương, giúp vua trị nước có các cao tăng và hai ban văn, võ.
- Đinh Tiên Hoàng cử tướng lĩnh thân cận giữ các chức vụ chủ chốt.
- Chính quyền địa phương gồm các cấp: đạo (châu), giáp, xã.
=> Bộ máy chính quyền được kiện toàn từ trung ương đến địa phương.
* Tổ chức chính quyền thời Tiền Lê:
- Vua đứng đầu chính quyền trung ương, phong vương cho các con và cử đi trấn giữ các nơi quan trọng.
- Thái sư, đại sư và các quan văn, võ giúp vua lo việc nước.
- Ở địa phương, năm 1002, vua đổi đạo thành lộ, phủ, châu, rồi đến giáp, đơn vị cơ sở là xã.
- Quân đội gồm 2 bộ phận: cấm quân và quân địa phương. Chính sách "ngụ binh ư nông" được thực hiện.
=> Nhà Tiền Lê đã tiến thêm một bước trong việc xây dựng chính quyền độc lập, tự chủ. Đó là sự hoàn thiện chính quyền ở trung ương, chia lại đơn vị hành chính cả nước, chú trọng xây dựng quân đội.
5. Đời sống xã hội, văn hóa thời Ngô - Đinh - Tiền Lê
Câu hỏi mục 5 SGK Lịch Sử 7 Chân trời sáng tạo Bài 14 (trang 55): Đời sống xã hội, văn hoá thời Ngô - Đinh - Tiền Lê có điểm gì nổi bật?
Trả lời:
* Xã hội:
- Gồm 2 bộ phận:
+ Thống trị: vua, quan, một bộ phận nhà sư, đạo sĩ
+ Bị trị: nông dân, thợ thủ công, thương nhân, nô tì
- Nông dân là lực lượng sản xuất chính, cày ruộng công làng xã.
* Văn hóa:
- Nho giáo chưa phát triển, Phật giáo được truyền bá rộng rãi.
- Nhà sư là người có học, được chính quyền và nhân dân tôn trọng.
- Nhiều loại hình văn hóa dân gian phát triển, đặc biệt là hát chèo, đánh đu, đấu vật…
Luyện tập
Câu hỏi 1 SGK Lịch Sử 7 Chân trời sáng tạo Bài 14 (trang 56): Năm 939, Ngô Quyền xưng vương, chọn Cổ Loa làm kinh đô. Giải thích về quyết định này, nhiều ý kiến cho rằng Ngô Vương muốn tiếp nối truyền thống nước Âu Lạc xưa. Em có đồng ý với ý kiến này không? Vì sao?
Trả lời:
- Năm 939, Ngô Quyền xưng vương, chọn Cổ Loa làm kinh đô vì muốn tiếp nối truyền thống nước Âu Lạc xưa. Em đồng ý với ý kiến trên vì:
+ Thứ nhất Cổ Loa là kinh đô xưa của nhà nước Âu Lạc.
+ Thứ hai đóng đô ở Cổ Loa, Ngô Quyền muốn dựa vào thành cao, hào sâu ở vị trí đầu mối của các luồng giao thông thủy bộ giữa trung tâm châu thổ sông Hồng, để triều đình có thể nắm chắc miền châu thổ mà vươn ra quản lý toàn bộ lãnh thổ quốc gia
Câu hỏi 2 SGK Lịch Sử 7 Chân trời sáng tạo Bài 14 (trang 56): Hãy hoàn thiện các thông tin ở cột sự kiện (A) tương ứng với (B) theo nội dung dưới đây.
Trả lời:
Vận dụng
Câu hỏi Vận dụng SGK Lịch Sử 7 Chân trời sáng tạo Bài 14 (trang 56): Hãy chọn và giới thiệu một nhân vật lịch sử đã có công dựng nước hoặc giữ nước thời Ngô, Đinh, Tiền Lê. Điều khiến em khâm phục, muốn học tập hoặc noi gương nhân vật đó? Hãy nêu ý kiến và giải thích.
Trả lời:
Ngô Quyền sinh năm (898) niên hiệu Càn Ninh thứ năm trong một dòng họ hào trưởng có thế lực ở châu Đường Lâm, nay là xã Đường Lâm, thị xã Sơn Tây – Hà Nội. Năm 938, Ngô Quyền đánh tan quân xâm lược Nam Hán trên sông Bạch Đằng. Năm 939, Ngô Quyền lên ngôi vua, mở ra thời kỳ trung hưng rực rỡ của dân tộc.
Điều em khâm phục, muốn noi gương ở Ngô Quyền là:
- Thứ nhất là sự mưu trí, dũng cảm khi thấy nhạc phụ bị kẻ gian hãm hại đã tập hợp quân lính để trừ gian. Thấy giặc ngoại xâm (quân Nam Hán) mạnh mà không hề nhụt chí, mau chóng tổ chức lại lực lượng chống giặc.
- Thứ hai là Ngô Quyền có ý thức dân tộc khi đã xưng vương, chế định triều nghi đã khẳng định nước ta là nước độc lập, chấm dứt thời kì 1000 năm Bắc thuộc.
- Thứ ba là việc Ngô Quyền chọn Cổ Loa làm kinh đô là tỏ ý nối lại quốc thống xưa, nhớ về tổ tiên, nguồn cội của người Việt.