Câu hỏi mở đầu SGK Lịch Sử 7 Chân trời sáng tạo Bài 15 (trang 57): Năm 1010 vua Lý Thái Tổ dời đô từ Hoa Lư (Ninh Bình) về thành Đại La (Hà Nội). Theo sử cũ: “Khi thuyền đến dưới chân thành, có đám mây hình rồng vàng hiện lên, do đó vua đổi tên là Thăng Long" - nghĩa là rồng bay lên.
Sự kiện dời đô này có ý nghĩa như thế nào đối với lịch sử dân tộc? Nhà Lý đã làm gì để xây dựng và phát triển đất nước? Hơn hai trăm năm nắm giữ vận mệnh dân tộc, nhà Lý đã lãnh đạo quân dân Đại Việt chống ngoại xâm, bảo vệ đất nước như thế nào?
Trả lời:
* Sự kiện vua Lý Thái Tổ dời đô từ Hoa Lư về Thăng Long đã mở ra thời kì phát triển mới cho nước nhà
* Những chính sách nhà Lý thực hiện để xây dựng và phát triển đất nước
- Về chính trị:
+ Năm 1054, Lý Thánh Tông đổi tên nước là Đại Việt, tổ chức lại bộ máy nhà nước từ trung ương đến địa phương
+ Vua đứng đầu nhà nước, giúp việc cho vua có các quan văn, quan võ
+ Cử người thân tín giữ những chức vụ quan trọng
+ Cả nước chia thành 24 lộ, phủ, ở miền núi gọi là châu, dưới lộ là huyện, hương, xã
- Về luật pháp:
+ Năm 1042, nhà Lý ban hành bộ Hình thư, bộ luật thành văn đầu tiên ở Việt Nam
+ Các vua Lý cho đặt chuông trước điện Long Trì cho người dân kêu oan
- Về quân đội:
+ Quân đội gồm 2 bộ phận là: cấm quân (bảo vệ kinh thành) và quân địa phương
+ Nhà Lý thi hành chính sách “ngụ binh ư nông”
- Về đối nội:
+ Nhà Lý thi hành chính sách đoàn kết dân tộc
+ Ban chức tước và gả công chúa cho các tù trưởng miền núi
- Về đối ngoại:
+ Triều đình chủ trương giữ quan hệ hòa hiếu với nhà Tống và Chăm-pa
* Cuộc kháng chiến chống quân xâm lược Tống
- Từ giữa thế kỉ XI, nhà Tống muốn gây chiến với Đại Việt để giải quyết khủng hoảng trong nước
- Sớm phát hiện âm mưu của nhà Tống, nhà Lý đã chủ động chuẩn bị đối phó
- Tháng 10/1075: Lý Thường Kiệt chỉ huy hơn 10 vạn quân thủy - bộ, chia làm 2 đạo tấn công vào đất Tống
- Sau khi hạ thành Ung Châu, phá kho lương thực, ông cho quân rút về nước
- Sau khi về nước, Lý Thường Kiệt cho xây dựng phòng tuyến bên sông Như Nguyệt
- Tháng 1/1077, 10 vạn quân Tống do Quách Quỳ chỉ huy tiến vào nước ta nhưng bị chặn lại ở bờ bắc sông Như Nguyệt
- Cuối xuân năm 1077, Lý Thường Kiệt cho quân vượt sông lúc nửa đêm tấn công vào doanh trại giặc, quân Tống hoang mang, tuyệt vọng
- Trước tình hình đó Lý Thường Kiệt chủ động giảng hòa, quân Tống rút về nước
Như vậy, dưới sự lãnh đạo tài ba của mình, nhà Lý đã đánh bại quân xâm lược Tống, giữ vững nền độc lập, tự do của Đại Việt
1. Sự thành lập nhà Lý
Câu hỏi SGK Lịch Sử 7 Chân trời sáng tạo Bài 15 (trang 57): Dựa vào thông tin trong bài và tư liệu 15.2, em hãy:
- Cho biết nhà Lý được thành lập trong hoàn cảnh nào?
- Giải thích vì sao Lý Công Uẩn quyết định dời đô từ Hoa Lư về Đại La? Đánh giá ý nghĩa của sự kiện này.
Trả lời:
- Nhà Lý được thành lập trong hoàn cảnh: Năm 1009, Lê Long Đĩnh mất. Các nhà sư và đại thần trong triều tôn Lý Công Uẩn lên ngôi vua. Nhà Lý được thành lập
- Lý Công Uẩn quyết định dời đô từ Hoa Lư về Đại La vì:
- Kinh đô Hoa Lư không còn phù hợp với tình hình đất nước.
- Muốn chọn một nơi có địa thế thuận lợi (Đại La nằm trung tâm đồng bằng Bắc Bộ), để ổn định về chính trị làm cơ sở để phát triển kinh tế, đưa đất nước đi lên.
- “xem khắp đất Việt đó là nơi thắng địa, thực là chỗ tụ hội trọng yếu của bốn phương. Đúng là nơi thượng đô, kinh sư mãi muôn đời”.
2. Tình hình chính trị
Câu hỏi mục 2 SGK Lịch Sử 7 Chân trời sáng tạo Bài 15 (trang 58): Nhà Lý đã làm gì để củng cố chế độ quân chủ?
Trả lời:
Để củng cố chế độ quân chủ, nhà Lý đã thực hiện:
- Tổ chức bộ máy nhà nước từ trung ương đến địa phương.
+ Vua đứng đầu nhà nước, cha truyền con nối, cử người thân giữ các chức vụ quan trọng.
+ Các quan đại thần giúp vua lo việc nước
+ Cả nước được chia thành 24 lộ, phủ, ở miền núi gọi là châu; dưới lộ là huyện, hương.
+ Đơn vị cấp cơ sở là xã.
- Năm 1042, nhà Lý ban hành bộ luật Hình thư.
- Các vua Lý còn cho đặt chuông trước điện Long Trì, người dân có điều gì oan ức sẽ đánh chuông tâu lên vua.
3. Cuộc kháng chiến chống quân xâm lược Tống (1075 - 1077)
Câu hỏi mục 3 SGK Lịch Sử 7 Chân trời sáng tạo Bài 15 (trang 59):
- Cuộc kháng chiến chống Tống thời Lý (1075-1077) có những nét độc đáo gì?
- Lý Thường Kiệt có vai trò như thế nào trong cuộc kháng chiến chống Tống?
Trả lời:
* Nét độc đáo trong cuộc kháng chiến chống Tống thời Lý
- Chủ động tiến công địch để phòng vệ, đẩy địch vào thế bị động.
- Thực hiện phòng vệ tích cực để tấn công.
- Đánh vào tâm lí của địch bằng bài thơ thần “Nam quốc sơn hà” làm cho địch hoang mang, lo sợ
- Chủ động tấn công quy mô lớn vào trận tuyến của địch khi thấy địch yếu.
- Chủ động kết thúc cuộc chiến bằng biện pháp mềm dẻo, thương lượng, đề nghị “giảng hòa” để hạn chế tổn thất
* Vai trò của Lý Thường Kiệt
- Lý Thường Kiệt là người trực tiếp chỉ huy, lãnh đạo cuộc kháng chiến
- Lý Thường Kiệt chủ trương: “Ngồi yên đợi giặc, không bằng đem quân đánh trước để chặn thế mạnh của giặc”, ông chủ động tiến công địch, đẩy địch vào thế bị động.
- Lựa chọn và xây dựng phòng tuyến phòng ngự vững chắc trên sông Như Nguyệt để chặn đường tiến công của địch
- Ông nắm bắt thời cơ, chủ động kết thúc cuộc chiến bằng biện pháp mềm dẻo, thương lượng, đề nghị “giảng hòa” để hạn chế tổn thất.
4. Tình hình kinh tế, xã hội
Câu hỏi mục 4 SGK Lịch Sử 7 Chân trời sáng tạo Bài 15 (trang 61):
- Nhà Lý đã có những biện pháp gì để đẩy mạnh sản xuất nông nghiệp?
- Trình bày những nét chính về tình hình phát triển thủ công nghiệp và thương nghiệp thời Lý? Kể tên một số địa danh nổi tiếng về nghề thủ cồng và buôn bán thời kì này.
- Mô tả vài nét về đời sống xã hội thời Lý.
Trả lời:
* Những biện pháp đẩy mạnh sản xuất nông nghiệp của nhà Lý:
- Nhà nước thực hiện nhiều biện pháp phát triển sản xuất nông nghiệp:
+ Hàng năm, vua thực hiện lễ cày ruộng tịch điền để khuyến khích nhân dân sản xuất.
+ Định ra nhiều luật lệ để bảo vệ sản xuất và sức kéo cho nông nghiệp.
+ Cho nông dân nhận ruộng đất công cày cấy và nộp thuế cho nhà nước.
+ Thực hiện chính sách "ngụ binh ư nông" đảm bảo sức lao động trong sản xuất nông nghiệp.
+ Tổ chức làm thuỷ lợi và đắp đê điều.
+ Khuyến khích khai khẩn đất hoang.
* Những nét chính về tình hình phát triển thủ công nghiệp và thương nghiệp thời Lý:
- Về thủ công nghiệp: khá phát triển
+ Thủ công nghiệp bao gồm 2 bộ phận: thủ công nghiệp nhà nước (đúc tiền, chế tạo vũ khí,..) và thủ công nghiệp nhân dân (chăn tằm, ươm tơ, dệt lụa, làm đồ gốm, gạch ngói, đúc đồng, rèn sắt,...)
+ Nhiều làng nghề ra đời.
+ Một số địa danh nổi tiếng về nghề thủ công: làng gốm Bát Tràng, làng dệt Nhược Công, làng trồng dâu nuôi tằm Nghi Tàm, làng trồng cây thuốc nam và chế biến thảo dược Đại Yên.
- Về thương nghiệp:
+ Tiền đồng được sử dụng phổ biến hơn trước.
+ Việc trao đổi buôn bán trong và ngoài nước được mở rộng.
+ Nhiều chợ ở Thăng Long và biên giới Việt - Tống được thành lập.
+ Tại cảng biển Vân Đồn, thuyền bè nước ngoài qua lại buôn bán tấp nập.
+ Một số địa danh nổi tiếng về buôn bán thời kì này: chợ cửa Đông, chợ Tây Nhai, chợ Cửa Nam, cảng Vân Đồn.
* Vài nét về đời sống xã hội thời Lý:
- Xã hội ngày càng phân hoá
+ Vua, quý tộc, quan lại là tầng lớp thống trị, có nhiều đặc quyền.
+ Địa chủ ngày càng gia tăng và có thế lực lớn.
+ Nông dân chiếm đa số, là lực lượng sản xuất chính, các "đinh nam" được làng xã chia ruộng đất, phải nộp thuế và phục vụ nhà nước.
+ Thợ thủ công và thương chiếm khá đông.
+ Nô tì có địa vị thấp kém nhất, phục vụ trong triều đình và các gia đình quan lại.
5. Những thành tựu tiêu biểu về văn hóa - giáo dục
Câu hỏi mục 5 SGK Lịch Sử 7 Chân trời sáng tạo Bài 15 (trang 63):
- Trình bày những thành tựu văn hoá - giáo dục tiêu biểu thời Lý.
- Việc xây dựng Văn Miếu - Quốc Tử Giám và mở khoa thi đầu tiên có ý nghĩa như thế nào?
Trả lời:
* Những thành tựu văn hoá - giáo dục tiêu biểu thời Lý.
* Việc xây dựng Văn Miếu- Quốc Tử Giám và mở khoa thi đầu tiên có ý nghĩa:
- minh chứng ghi nhận quyết sách về đường hướng của nền giáo dục
- Thể hiện sự quan tâm của nhà nước đối với giáo dục
Luyện tập
Câu hỏi Luyện tập SGK Lịch Sử 7 Chân trời sáng tạo Bài 15 (trang 64): Từ thông tin bài học, hãy vẽ sơ đồ tư duy thể hiện những nét chính về tình hình chính trị, kinh tế, xã hội và văn hóa giáo dục thời Lý.
Trả lời:
Vận dụng
Câu hỏi 1 SGK Lịch Sử 7 Chân trời sáng tạo Bài 15 (trang 64): Hãy sưu tập tư liệu và chọn giới thiệu một di sản lịch sử - văn hoá thời Lý mà em thích nhất. Giải thích vì sao?
Trả lời:
- Chùa Một Cột nằm trên phần đất thôn Phụ Bảo, tổng Yên Thành cũ. Chùa này xây vào khoảng tháng 10 năm Kỷ Sửu, tức vào tháng 9 năm 1049. Chùa hình vuông, mỗi chiều 3m, mái cong dựng trên cột đá hình trụ có đường kính 1,2m, cao 4m (chưa kể phần chìm dưới đất) gồm 2 trụ đá chồng lên nhau, gắn rất khéo, thoạt nhìn cứ tưởng là một khối đá liền.
- Tầng trên đỡ một hệ thống những thanh gỗ tạo thành bộ khung sườn kiên cố đỡ cho ngôi chùa dựng bên trên, nhìn chẳng khác nào một đoá hoa sen vươn thẳng lên từ một hồ nhỏ hình vuông có xây lan can bằng gạch chung quanh. Một cầu thang xây xinh xắn dẫn lên chùa. Trên cửa chùa có tấm biển đề "Liên hoa đài" (đài hoa sen).
Câu hỏi 2 SGK Lịch Sử 7 Chân trời sáng tạo Bài 15 (trang 64): Cuộc kháng chiến chống Tống thời Lý để lại những bài học gì cho sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc Việt Nam hiện nay?
Trả lời:
Cuộc kháng chiến chống Tống thời Lý đã để lại nhiều bài học kinh nghiệm quý báu về đường lối và phương pháp đấu tranh chống kẻ thù xâm lược:
- Kháng chiến toàn dân: toàn thân tham gia đánh giặc. Sự ủng hộ và giúp đỡ của người dân là một trong những yếu tố quan trọng làm nên những chiến thắng lịch sử của dân tộc Việt Nam.
- Kháng chiến toàn diện: đánh địch trên nhiều phương diện, bằng nhiều hình thức khác nhau.