Câu hỏi mở đầu SGK Lịch Sử 7 Chân trời sáng tạo Bài 16 (trang 65): Cuối thế kỉ XII, triều Lý bắt đầu suy yếu. Chớp ngay thời cơ ấy, họ Trần nhanh chóng nắm lấy vận nước, viết nên một trang sử mới cho Đại Việt. Vậy nhà Trần được thành lập như thế nào? Tình hình chính trị, kinh tế, xã hội, văn hóa thời Trần có gì nổi bật?
Trả lời:
* Sự thành lập nhà Trần
- Từ cuối thế kỉ XII, nhà Lý ngày càng suy yếu, phải dựa vào thế lực họ Trần trong triều duy trì quyền lực.
- Năm 1224, vua Lý Huệ Tông xuất gia truyền ngôi cho Lý Chiêu Hoàng
- Dưới sự sắp xếp của Trần Thủ Độ, Lý Chiêu Hoàng xuống chiếu truyền ngôi cho Trần Cảnh
=> Thời đại nhà Trần bắt đầu.
* Chính trị:
- Đứng đầu nhà nước là vua, nhưng điểm khác biệt của nhà Trần đó là vua thường truyền ngôi sớm cho con, xưng là Thái thượng hoàng cùng quản lý đất nước
- Giúp việc cho vua là các quan văn, võ do người hoàng tộc nắm giữ
- Quý tộc, quan lại được ban thái ấp, cấp bổng lộc
- Hệ thống chính quyền các cấp được tổ chức quy củ và hoàn thiện hơn thời Lý
- Pháp luật: Nhà nước ban hành bộ Quốc triều hình luật
- Quân đội có quân triều đình, quân các lộ, phủ, quân biên ải và dân binh ở làng xã
* Kinh tế:
- Nông nghiệp:
+ Khuyến khích khai khẩn đất hoang
+ Mở rộng diện tích canh tác
+ Đào sông ngòi, đắp đê phòng lụt
+ Đặt chức quan chuyên lo nông nghiệp và thủy lợi
- Thủ công nghiệp:
+ Nhiều làng thủ công chuyên nghiệp ra đời
+ Thăng Long có 61 phường sản xuất với các nghề tiêu biểu như: làm gốm, dệt, đúc đồng, tạc tượng…
- Thương nghiệp:
+ Tiền được sử dụng phổ biến, buôn bán phát triển
+ Thuyền buôn ngoại quốc thường xuyên lui tới buôn bán ở các cảng: Vân Đồn, Hội Thống, Hội Triều…
* Xã hội:
- Tầng lớp quý tộc, quan lại hưởng nhiều đặc lợi
- Địa chủ ngày càng nhiều
- Nông dân vẫn là lực lượng đông đảo nhất trong xã hội
- Nô tì là tầng lớp thấp kém nhất trong xã hội
* Văn hóa:
- Tư tưởng - tôn giáo:
+ Tín ngưỡng thờ thần vẫn phổ biến trong nhân dân
+ Phật giáo, Đạo giáo và Nho giáo đều được coi trọng
+ Đặc biệt thời kì này đánh dấu sự ra đời của Phật giáo dân tộc với sự ra đời của Thiền phái Trúc Lâm Yên Tử do Trần Nhân Tông sáng lập
- Giáo dục và khoa học kĩ thuật:
+ Năm 1253, Quốc Tử Giám được mở rộng và thu nhận cả con cái thường dân
+Trường tư cũng được mở nhiều ở làng, xã
+ Về sử học, Lê Văn Hưu biên soạn Đại Việt sử ký - bộ quốc sử đầu tiên của Đại Việt
+ Về Quân sự nổi tiếng có Binh thư yếu lược của Trần Quốc Tuấn
+ Về y học có Thiền sư Tuệ Tĩnh - là người đầu tiên xây dựng nền y học truyền thống của người Việt
+ Thiên văn học có Đặng Lộ, Trần Nguyên Đán
- Văn học và nghệ thuật:
+ Nhiều tác phẩm văn học nổi tiếng ra đời như: Hịch tướng sĩ của Trần Quốc Tuấn, Phú sông bạch Đằng của Trương Hán Siêu…
+ Các công trình kiến trúc tôn giáo được xây dựng khá nhiều như: tháp Phổ Minh, tháp Bình Sơn, chùa Thái Lạc…
+ Các tác phẩm điêu khắc bằng đá, chạm khắc gỗ được coi là kiệt tác nghệ thuật dân tộc
+ Hát chèo, múa rối nước phổ biến, nhiều nhặc cụ như trống cơm, sáo, tiêu, đàn cầm phổ biến vào thời kì này
1. Nhà Trần thành lập
Câu hỏi mục 1 SGK Lịch Sử 7 Chân trời sáng tạo Bài 16 (trang 65): Mô tả sự thành lập của nhà Trần. Theo em, Trần Thủ Độ có vai trò như thế nào đối với sự thành lập của nhà Trần?
Trả lời:
- Sự thành lập của nhà Trần:
+ Cuối thế kỉ XII, nhà Lý ngày càng suy yếu, phải dựa vào thế lực họ Trần trong triều để duy trì quyền lực.
+ Năm 1224, vua Lý Huệ Tông xuất gia đi tu, truyền ngôi cho Lý Chiêu Hoàng.
+ Năm 1226, dưới sự sắp xếp của Trần Thủ Độ, Lý Chiêu Hoàng nhường ngôi cho chồng là Trần Cảnh, nhà Trần được thành lập.
- Trần Thủ Độ thì là một đại công thần, là người khởi dựng cho sự thành lập của nhà Trần.
2. Tình hình chính trị
Câu hỏi mục 2 SGK Lịch Sử 7 Chân trời sáng tạo Bài 16 (trang 66): Em hãy trình bày những nét chính về tình hình chính trị thời nhà Trần.
Trả lời:
Những nét chính về tình hình chính trị thời nhà Trần:
- Đứng đầu nhà nước là vua.
- Vua Trần thường nhường ngôi sớm cho con, xưng là Thái thượng hoàng cùng quản lí đất nước.
- Quý tộc và quan lại được ban thái ấp, cấp bổng lộc nhưng thưởng phạt có quy định cụ thể.
- Cả nước chia làm 12 lộ, phủ. Đơn vị hành chính ở địa phương là xã.
- Ban hành bộ “Quốc triều hình luật”.
- Quân đội gồm quân triều đình, quân các lộ. phủ, quận biên ải và dân binh ở làng xã.
3. Tình hình kinh tế
Câu hỏi SGK Lịch Sử 7 Chân trời sáng tạo Bài 16 (trang 67):
- Tình hình kinh tế thời Trần có điểm gì nổi bật?
- Tìm những cụm từ trong tư liệu 16.6 cho thấy sự phát triển kinh tế Đại Việt dưới góc nhìn của sứ thần nhà Nguyên.
Trả lời:
Tình hình kinh tế thời Trần:
- Nông nghiệp: có nhiều chính sách nhằm phục hồi và phát triển nông nghiệp như:
+ Khuyến khích khai khẩn đất hoang
+ Mở rộng diện tích canh tác
+ Đào sông ngòi, đắp đê phòng lụt
+ Đặt chức quan chuyên lo nông nghiệp và thủy lợi
- Thủ công nghiệp: có những bước tiến đáng kể
+ Nhiều làng thủ công chuyên nghiệp ra đời
+ Thăng Long có 61 phường sản xuất với các nghề tiêu biểu như: làm gốm, dệt, đúc đồng, tạc tượng…
- Thương nghiệp: phát triển mạnh mẽ
+ Tiền được sử dụng phổ biến, buôn bán phát triển
+ Thuyền buôn ngoại quốc thường xuyên lui tới buôn bán ở các cảng: Vân Đồn, Hội Thống, Hội Triều…
* Những điểm nổi bật về tình hình kinh tế thời Trần:
- Nông nghiệp:
+ Nhà Trần thực hiện nhiều chính sách nhằm phục hồi và phát triển nông nghiệp:
Khuyến khích khai khẩn đất hoang, mở rộng diện tích canh tác.
Đào sông ngòi, đắp đê phòng lụt.
Đặt các chức quan chuyên lo nông nghiệp và thuỷ lợi.
+ Ngoài trồng lúa, nhân dân còn trồng nhiều loại cây khác
- Thủ công nghiệp: có những bước tiến đáng kể với sự ra đời của nhiều làng thủ công chuyên nghiệp. Thăng Long là trung tâm sản xuất và buôn bán lớn nhất cả nước với 61 phường sản xuất với ngành nghề đa dạng.
- Thương nghiệp: phát triển mạnh mẽ
+ Tiền được sử dụng phổ biến.
+ Buôn bán phát triển.
+ Thuyền buôn ngoại quốc thường xuyên đến buôn bán ở các cảng.
+ Gốm sứ trở thành mặt hàng xuất khẩu quan trọng của Đại Việt.
Những cụm từ trong tư liệu 16.6 cho thấy sự phát triển kinh tế Đại Việt dưới góc nhìn của sứ thần nhà Nguyên: "phồn vinh", "lúa mỗi năm chín bốn lần", "chợ ở thôn xóm hai tháng họp một lần, trăm thứ hàng hoá tụ tập lại ở đấy".
4. Tình hình xã hội
Câu hỏi mục 4 SGK Lịch Sử 7 Chân trời sáng tạo Bài 16 (trang 68):
- Dựa vào thông tin trong bài, em hãy cho biết xã hội thời Trần có những tầng lớp nào?
- Đọc tư liệu 16.7 và cho biết: Theo quan điểm của Hưng Đạo Vương, những yếu tố nào sẽ giúp triều đình tạo nên sự ổn định và bền vững của một xã hội?
Trả lời:
- Xã hội thời Trần có những tầng lớp:
+ Tầng lớp quý tộc, quan lại.
+ Tầng lớp địa chủ
+ Tầng lớp nông dân
+ Tầng lớp nô tì
- Theo quan điểm của Hưng Đạo Vương, những yếu tố:
+ Có được đội quân đồng lòng
+ Khoan thư sức dân
=> Giúp triều đình tạo nên sự ổn định và bền vững của một xã hội.
5. Tình hình văn hóa
Câu hỏi mục 5 SGK Lịch Sử 7 Chân trời sáng tạo Bài 16 (trang 68): Nêu những thành tựu chủ yếu về văn hóa thời Trần.
Trả lời:
a. Tư tưởng - tôn giáo:
- Tín ngưỡng thờ thần vẫn phổ biến trong nhân dân
- Phật giáo, Đạo giáo và Nho giáo đều được coi trọng
- Đặc biệt thời kì này đánh dấu sự ra đời của Phật giáo dân tộc với sự ra đời của Thiền phái Trúc Lâm yên Tử do Trần Nhân Tông sáng lập
b. Giáo dục và khoa học kĩ thuật:
- Giáo dục:
+ Năm 1253, Quốc Tử Giám được mở rộng và thu nhận cả con cái thường dân.
+ Trường tư cũng được mở nhiều ở làng, xã
- Khoa học - kĩ thuật:
+ Về sử học, Lê Văn Hưu biên soạn Đại Việt sử ký - bộ quốc sử đầu tiên của Đại Việt
+ Về Quân sự nổi tiếng có Binh thư yếu lược của Trần Quốc Tuấn
+ Về y học có Thiền sư Tuệ Tĩnh - là người đầu tiên xây dựng nền y học truyền thống của người Việt
+ Thiên văn học có Đặng Lộ, Trần Nguyên Đán
c. Văn học và nghệ thuật:
- Văn học: Nhiều tác phẩm văn học nổi tiếng ra đời như: Hịch tướng sĩ của Trần Quốc Tuấn, Phú sông bạch Đằng của Trương Hán Siêu…
- Nghệ thuật:
+ Các công trình kiến trúc tôn giáo được xây dựng khá nhiều như: tháp Phổ Minh, tháp Bình Sơn, chùa Thái Lạc…
+ Các tác phẩm điêu khắc bằng đá, chạm khắc gỗ được coi là kiệt tác nghệ thuật dân tộc
+ Hát chèo, múa rối nước phổ biến, nhiều nhặc cụ như trống cơm, sáo, tiêu, đàn cầm phổ biến vào thời kì này
Luyện tập
Câu hỏi 1 SGK Lịch Sử 7 Chân trời sáng tạo Bài 16 (trang 70): Nêu những biểu hiện về sự củng cố chế độ phong kiến tập quyền dưới thời nhà Trần.
Trả lời:
Những biểu hiện về sự củng cố chế độ phong kiến tập quyền dưới thời nhà Trần:
- Kiện toàn bộ máy nhà nước:
+ Đứng đầu nhà nước trung ương là vua, nhưng các vua nhà Trần thường nhường ngôi sớm cho con, xưng là Thái thượng hoàng, cùng quản lý đất nước.
+ Các đại thần, quan văn, võ trong triều đều do người trong hoàng tộc nắm giữ.
+ Quý tộc, quan lại được ban thái ấp, cấp bổng lộc nhưng có quy định thưởng phạt cụ thể.
- Hệ thống chính quyền các cấp được tổ chức quy củ và hoàn thiện hơn.
+ Cả nước chia thành 12 lộ, phủ.
+ Đơn vị hành chính ở các địa phương phổ biến là xã.
- Nhà nước ban hành bộ Quốc triều hình luật, các cơ quan pháp luật được tăng cường và hoàn thiện hơn.
- Quân đội gồm có quân triều đình, quân các lộ, phủ, quân biên ải và dân binh ở làng xã. Quân đội được xây dựng và phát triển theo chủ trương "binh lính cốt tinh nhuệ, không cốt đông", chính sách "ngụ binh ư nông" tiếp tục được thực hiện.
Câu hỏi 2 SGK Lịch Sử 7 Chân trời sáng tạo Bài 16 (trang 70): Lập bảng tóm tắt theo mẫu dưới đây về những thành tựu văn hoá tiêu biểu của thời Trần.
Trả lời:
Vận dụng
Câu hỏi Vận dụng SGK Lịch Sử 7 Chân trời sáng tạo Bài 16 (trang 70): Tìm hiểu ở địa phương nơi em đang sống, hoặc qua sách báo, internet, hãy viết một đoạn văn ngắn khoảng 100 từ giới thiệu một di tích lịch sử liên quan đến công cuộc xây dựng đất nước và bảo vệ độc lập dân tộc của nhà Trần.
Trả lời:
- Nằm trên địa bàn các xã An Sinh, Tràng An, Bình Khê, Thuỳ An thuộc huyện Đông Triều tỉnh Quảng Ninh. Nơi đây được Thủ tướng Chính phủ công nhận di tích lịch sử quốc gia đặc biệt, là quê hương hay còn gọi là thánh địa của nhà Trần.
- Đặc biệt sự kết hợp du lịch văn hoá tâm linh nhà Trần tại Đông Triều với di tích danh thắng Yên Tử nơi mà vua Trần Nhân Tông đã về đây tu hành sau khi nhường ngôi cho con trai, ông đã xây dựng nơi đây thành trung tâm phật giáo của nước ta dưới thời Trần và xây dựng Thiền phái Trúc lâm. Với hệ thống lăng, miếu, đền, chùa như: Lăng Lư Phúc, Thái lăng, Mục lăng, Ngải Sơn lăng, Phụ Sơn lăng, Nguyên lăng, Hy lăng. Đền An Sinh, chùa Ngọc Vân, chùa Hồ Thiên (Trù Phong Tự), chùa Quỳnh Lâm, chùa Trung Tiết, chùa Quan, chùa Ngọc Thanh, Am Mộc Cảo.