Trước khi đọc
Câu hỏi: Hãy nhớ lại một tình huống mà bạn tự mâu thuẫn với chính mình. Khi ấy bạn đã cảm thấy ra sao? Chia sẻ về những trải nghiệm cụ thể đó.
Trả lời:
- Tình huống:
+ Em chuẩn bị đi dự tiệc. Em muốn mặc một cái gì đó đẹp và ấn tượng, nhưng em cũng muốn cảm thấy thoải mái. Em mâu thuẫn giữa việc mặc một chiếc váy bó sát với mặc một chiếc quần jean và áo thun
- Cảm xúc: lo lắng, bực bội
- Giải quyết: Em đã thử cả 2 bộ lên người và xin ý kiến từ những người xung quanh.
Đọc văn bản
1. Hình dung về cảnh tượng được tái hiện trên sân khấu (ánh sáng, âm thanh, hình ảnh,…).
Trả lời:
* Ánh sáng:
- Mở đầu: Ánh sáng mập mờ, u ám, tạo cảm giác bí ẩn, căng thẳng.
+ Khi hồn Trương Ba nhập vào xác anh hàng thịt: Ánh sáng dần sáng rõ, nhưng vẫn có phần lạnh lẽo, khác biệt với ánh sáng ấm áp khi hồn Trương Ba ở trong thân xác cũ.
+ Khi Trương Ba đối diện với các con: Ánh sáng thay đổi theo tâm trạng của Trương Ba, lúc bực bội, lúc hối hận, lúc lo lắng.
- Kết thúc: Ánh sáng dần tối đi, thể hiện sự bi thương và bế tắc của Trương Ba.
* Âm thanh:
- Tiếng đàn: Nhạc nền du dương, da diết, thể hiện tâm trạng buồn bã, u uất của Trương Ba.
- Tiếng chim hót: Văng vẳng đâu đây, tạo cảm giác hoang vắng, cô đơn.
- Tiếng ồn ào: Từ khu chợ, thể hiện sự náo nhiệt, ồn ào của cuộc sống trần tục.
- Tiếng nức nở: Của các con Trương Ba khi họ nhận ra cha mình đã thay đổi.
* Hình ảnh:
- Sân khấu được chia thành hai phần:
+ Phần bên trái: Bàn thờ gia tiên, tượng trưng cho truyền thống, đạo đức.
+ Phần bên phải: Khu chợ ồn ào, náo nhiệt, tượng trưng cho cuộc sống trần tục.
- Trang phục:
+ Trương Ba: Mặc bộ quần áo trắng của người đã khuất, thể hiện sự thanh tao, nho nhã.
+ Anh hàng thịt: Mặc bộ quần áo nâu sòng, thể hiện sự thô kệch, phàm tục.
- Biểu cảm khuôn mặt:
+ Trương Ba: Buồn bã, u uất, hối hận.
+ Các con Trương Ba: Ngạc nhiên, hoang mang, lo lắng.
2. Xác định giọng điệu và lập luận của các nhân vật Hồn Trương Ba, Xác Hàng Thịt.
Trả lời:
- Hồn Trương Ba: giọng điệu đau khổ, bối rối; cử chỉ điệu bộ đầy lúng túng; lời thoại thì ngắn, thái độ thì tự ti, đau khổ và khao khát muốn thoát khỏi cuộc sống như hiện tại.
- Xác hàng thịt: Giọng đắc thắng, đầy tự tin; thể hiện sức mạnh ghê gớm của mình và còn tỏ ra ghen với chính bản thân mình.
3. Chú ý thái độ, tâm trạng của các nhân vật vợ Trương Ba, cái Gái, người con dâu.
Trả lời:
* Vợ Trương Ba:
- Thái độ:
+ Ban đầu: Bàng hoàng, đau khổ khi biết chồng đã chết.
+ Sau đó: Lo lắng, nghi ngờ khi hồn Trương Ba nhập vào xác anh hàng thịt.
+ Dần dần: Thấu hiểu, thương cảm cho hoàn cảnh của chồng.
+ Cuối cùng: Quyết định tha thứ cho chồng và cùng nhau vun vén hạnh phúc gia đình.
- Tâm trạng:
+ Buồn bã, đau đớn: Khi biết chồng đã chết và phải chịu cảnh sinh ly tử biệt.
+ Lo lắng, hoang mang: Khi hồn Trương Ba nhập vào xác anh hàng thịt và có những hành động kỳ lạ.
+ Thương cảm, xót xa: Khi nhận ra những mâu thuẫn, xung đột nội tâm của chồng.
+ Hạnh phúc, hy vọng: Khi vợ chồng được đoàn tụ và cùng nhau hướng đến tương lai tốt đẹp hơn.
* Cái Gái:
- Thái độ:
+ Ban đầu: Tò mò, thích thú khi gặp gỡ hồn Trương Ba trong xác anh hàng thịt.
+ Sau đó: Dần dần nảy sinh tình cảm với hồn Trương Ba.
+ Cuối cùng: Quyết định hy sinh tình cảm của mình để vun vén hạnh phúc gia đình cho Trương Ba.
- Tâm trạng:
+ Vui vẻ, hồn nhiên: Khi gặp gỡ hồn Trương Ba và trò chuyện cùng anh.
+ Bối rối, lo lắng: Khi nhận ra mình đã nảy sinh tình cảm với hồn Trương Ba.
+ Buồn bã, đau khổ: Khi quyết định hy sinh tình cảm của mình để vun vén hạnh phúc gia đình cho Trương Ba.
+ Hy vọng, tin tưởng: Vào tương lai tươi sáng của Trương Ba và vợ con.
* Con dâu:
- Thái độ:
+ Hiếu thảo, kính trọng: Với cha chồng và mẹ chồng.
+ Thấu hiểu, thông cảm: Cho hoàn cảnh của cha chồng.
+ Chủ động, quyết đoán: Khi giải quyết những mâu thuẫn trong gia đình.
- Tâm trạng:
+ Lo lắng, buồn bã: Khi biết cha chồng đã chết và gia đình gặp nhiều khó khăn.
+ Thương cảm, xót xa: Khi nhận ra những mâu thuẫn, xung đột nội tâm của cha chồng.
+ Quyết tâm: Giữ gìn hạnh phúc gia đình và giúp đỡ cha mẹ vượt qua khó khăn.
4. Hình dung giọng điệu, hành động của nhân vật trên sân khấu.
Trả lời:
- Hồn Trương Ba:
+ Giọng đau khổ, bối rối.
+ Cử chỉ, điệu bộ lúng túng, khổ sở.
+ Lời thoại ngắn, yếu ớt.
+ Tự ti, đau khổ vì không muốn sống như hiện tại.
+ Muốn tách ra khỏi xác anh hàng thịt.
- Xác hàng thịt:
+ Giọng đắc thắng, tự tin.
+ Có tiếng nói, mạnh mẽ.
+ Thể hiện sức mạnh ghê gớm.
+ Sai khiến linh hồn của Hồn Trương Ba.
+ Ghen với chính thân thể mình.
=> Trong cuộc đối thoại này, Hồn Trương Ba và Xác hàng thịt tranh luận về tình trạng của họ, với những lời lẽ thô bạo và đầy mâu thuẫn. Từ đó, tác giả tạo nên một bức tranh tâm lý phức tạp về con người và tình cảm trong vở kịch này.
5. Chú ý sự khác biệt trong các lí lẽ, lập luận của Hồn Trương Ba và Đế Thích.
Trả lời:
* Lí lẽ:
Với Hồn Trương Ba thì sống là được hòa hợp giữa thể xác và tâm hồn; còn với Đế Thích, chỉ cần đang tồn tại là đang sống.
* Lập luận:
Quan điểm về ý nghĩa của cuộc sống, cách nhìn nhận của cuộc sống đã tạo nên sự mâu thuẫn rất tự nhiên và cũng rất kịch tính cho tác phẩm.
6. Chú ý sự thay đổi trong giọng điệu, thái độ của Hồn Trương Ba.
Trả lời:
- Giai đoạn 1: Sau khi chết và nhập vào xác anh Hàng Thịt
+ Giọng điệu: Bàng hoàng, lo lắng, sợ hãi, hoang mang.
+ Thái độ: Bị động, chưa quen với hoàn cảnh mới, có những hành động, lời nói kỳ quặc.
- Giai đoạn 2: Gặp gỡ vợ con, bạn bè
+ Giọng điệu: Vui sướng, hạnh phúc, xúc động.
+Thái độ: Thể hiện tình yêu thương, sự quan tâm đối với vợ con, bạn bè.
- Giai đoạn 3: Đối diện với những mâu thuẫn, xung đột nội tâm
+ Giọng điệu: Buồn bã, đau khổ, giằng xé, mâu thuẫn.
+ Thái độ: Hối hận về những sai lầm trong quá khứ, tự trách bản thân.
- Giai đoạn 4: Nhận ra ý nghĩa cuộc sống, quyết tâm sửa chữa sai lầm
+ Giọng điệu: Chững chạc, quyết tâm, có trách nhiệm.
+ Thái độ: Thay đổi cách nhìn nhận cuộc sống, hướng đến những điều tốt đẹp.
7. Hình dung cảnh tượng được miêu tả trong đoạn kết của vở kịch.
Trả lời:
- Khu vườn của Trương Ba:
+ Trương Ba hóa thân vào những hình ảnh quen thuộc trong gia đình.
+ Ánh lửa bà nấu cơm, con dao bà giẫy cỏ, cầu ao bà vo gạo, và trong mỗi trái cây, cái Gái nâng niu.
+ Cảnh này tượng trưng cho sự sống mới và kết nối với quá khứ.
- Cu Tị sống lại:
+ Cu Tị đang ôm chầm lấy mẹ, chị Lụa cuống quít vuốt ve con.
+ Sự ra đi của Trương Ba đã mang lại sự sống mới cho Cu Tị.
+ Chị Lụa đớn đau tột độ, tưởng chừng như sắp tuột mất đứa con yêu dấu khỏi tay mình, nhưng nay nó lại trở về khỏe mạnh và vui cười quấn quýt ngay cạnh bên.
=> Đoạn kết này tạo nên một hình ảnh đẹp và đầy ý nghĩa về sự sống, tình thân, và kết nối giữa thế hệ.
Sau khi đọc
Câu 1 (trang 113 sgk Ngữ văn 12 Tập 2): Tóm tắt những sự kiện chính trong từng lớp kịch. Nêu nhận xét về diễn biến của các sự kiện đó.
Trả lời:
Câu 2 (trang 113 sgk Ngữ văn 12 Tập 2): Xác định xung đột chính trong đoạn trích. Qua xung đột đó, Lưu Quang Vũ làm nổi bật bi kịch gì của con người?
Trả lời:
- - Xung đột chính:
- + Xung đột giữa hồn và xác trong con người Trương Ba.
- + Xung đột giữa quan niệm sống coi trọng giá trị tinh thần và đề cao giá trị vật chất.
- - Bi kịch:
- + Bi kịch của con người khi phải sống trong sự bất hòa giữa hồn và xác.
+ Bi kịch của con người khi đánh mất bản thân, giá trị tinh thần.
Câu 3 (trang 113 sgk Ngữ văn 12 Tập 2): Qua những lời thoại và hành động của Hồn Trương Ba được thể hiện trong đoạn trích bạn có nhận xét gì về tính cách nhân vật này?
Trả lời:
- Trong cuộc đối thoại này, Hồn Trương Ba chiến đấu với những ham muốn bản năng của thân xác hàng thịt. Sau một thời gian, hồn Trương Ba cũng bị dần hòa nhập vào thế giới vật chất, làm cho gia đình anh trở nên rạn nứt và đau buồn. Trương Ba quyết định thắp nhang và kêu gọi Đế Thích để quyết định rời bỏ thân xác của mình.
Câu 4 (trang 113 sgk Ngữ văn 12 Tập 2): Nhận xét về kết thúc của vở kịch. Theo bạn, đó có phải là một kết thúc bi kịch không? Vì sao?
Trả lời:
- Nhận xét về kết thúc của vở kịch: đây là kết thúc mở, khiến cho người đọc không có lời giải rõ ràng về ý nghĩa nhưng lại mở ra nhiều ý nghĩa cho cuộc sống.
- Theo tôi đó là một kết thúc bi kịch. Vì cuối cùng Trương Ba vẫn không thể sống đúng với bản thân, giá trị tinh thần bị tha hóa bởi thể xác.
Câu 5 (trang 113 sgk Ngữ văn 12 Tập 2): Lớp kịch “Cuộc đối thoại giữa Hồn và Xác” cho biết điều gì về các mặt xung đột trong mỗi con người? Bạn cảm nhận như thế nào về ý nghĩa triết lí của lớp kịch này?
Trả lời:
- - Phân tích quan điểm về thể xác:
- + Hồn Trương Ba: Thể xác không có tiếng nói, không có ý nghĩa gì hết.
- + Xác Hàng Thịt: Thể xác có sức mạnh ghê gớm, lắm khi lấn át cả linh hồn.
- - Ý kiến của bản thân:
+ Cả hai quan điểm đều có phần đúng.
+ Thể xác và linh hồn là hai yếu tố thống nhất, không thể tách rời.
+ Cần có sự hài hòa giữa hai yếu tố để có một cuộc sống trọn vẹn.
Câu 6 (trang 113 sgk Ngữ văn 12 Tập 2): Trong đoạn trích, Hồn Trương Ba cho rằng thể xác không có tiếng nói, không có ý nghĩa gì hết, nhưng Xác Hàng Thịt lại cho rằng có sức mạnh ghê gớm, lắm khi lấn át cả linh hồn. Trình bày ý kiến của bạn về các quan điểm đó.
Trả lời:
- Phân tích quan điểm về thể xác:
+ Hồn Trương Ba: Thể xác không có tiếng nói, không có ý nghĩa gì hết.
+ Xác Hàng Thịt: Thể xác có sức mạnh ghê gớm, lắm khi lấn át cả linh hồn.
- Ý kiến của bản thân:
+ Cả hai quan điểm đều có phần đúng.
+ Thể xác và linh hồn là hai phần không thể tách rời, hòa quyện với nhau.
+ Để có một cuộc sống trọn vẹn, cần phải duy trì sự cân bằng, hài hòa giữa hai yếu tố này.
Câu 7 (trang 113 sgk Ngữ văn 12 Tập 2): Văn bản Hồn Trương Ba, da hàng thịt của Lưu Quang Vũ gợi cho bạn suy nghĩ gì về ý nghĩa cuộc sống? Theo bạn, thế nào là một cuộc sống thực sự có ý nghĩa?
Trả lời:
- Suy nghĩ về cuộc sống: Cuộc sống có ý nghĩa chính là được sống đúng với bản thân, giá trị tinh thần; hãy sống có ý với xã hội và người khác.
Kết nối đọc - viết
Nếu bạn là Hồn Trương Ba trong đoạn kịch, bạn có lựa chọn giống như nhân vật không? Vì sao? Viết đoạn văn (khoảng 150 chữ) trình bày suy nghĩ của bạn về vấn đề này.
Đoạn văn tham khảo
Nếu tôi là Hồn Trương Ba trong trích đoạn kịch, tôi sẽ không lựa chọn giống như nhân vật. Việc lựa chọn từ bỏ thân xác và trở về cõi chết của Trương Ba xuất phát từ sự bất hòa, mâu thuẫn gay gắt giữa hồn và xác. Ông cảm thấy chán nản, tuyệt vọng vì không thể sống đúng với bản thân, giá trị tinh thần bị tha hóa bởi thể xác thô tục. Tuy nhiên, tôi cho rằng, con người là một chỉnh thể thống nhất, bao gồm cả hồn và xác. Hai yếu tố này tuy có những khác biệt nhất định, nhưng lại có mối liên hệ mật thiết, hỗ trợ và bổ sung cho nhau.
Thể xác là vật chất, là "ngôi nhà" để linh hồn trú ngụ. Nhờ có thể xác, con người mới có thể thực hiện các hoạt động, tương tác với thế giới bên ngoài. Linh hồn là tinh thần, là bản chất bên trong của con người. Nó quyết định giá trị, nhân cách và phẩm chất của mỗi người. Vì vậy, thay vì lựa chọn từ bỏ thể xác, tôi sẽ cố gắng tìm cách dung hòa, để hồn và xác có thể cùng tồn tại một cách hài hòa. Tôi sẽ rèn luyện ý chí, bản lĩnh để không bị tha hóa bởi những cám dỗ vật chất.
Đồng thời, tôi sẽ sử dụng trí tuệ, tâm hồn để thanh lọc, bồi dưỡng cho thể xác, khiến nó trở nên đẹp đẽ, cao quý hơn. Tôi tin rằng, con người hoàn toàn có thể sống một cuộc sống trọn vẹn, hạnh phúc ngay cả khi phải đối mặt với những khó khăn, thử thách. Quan trọng là chúng ta cần phải có một ý chí kiên định, một tâm hồn cao đẹp và một niềm tin vào cuộc sống.