Trước khi đọc
Câu hỏi 1: Bạn từng đọc một cuốn sách hay xem một bộ phim mà trong đó nhân vật chính phải trả qua một cuộc hành trình tưởng chừng vượt quá sức mình chưa? Chia sẻ cảm nhận của bạn về chặng cuối trong cuộc hành trình đó.
Trả lời:
- Cuốn sách "Nhà giả kim" của Paulo Coelho là một câu chuyện về Santiago, một chàng trai chăn cừu dũng cảm theo đuổi ước mơ tìm kiếm kho báu. Hành trình của Santiago đầy rẫy gian nan, thử thách, buộc cậu phải vượt qua giới hạn bản thân nhiều lần.
Chặng cuối của hành trình là khi Santiago đến được Kim tự tháp, nơi cất giấu kho báu. Tuy nhiên, thay vì tìm thấy vàng bạc, cậu lại nhận ra rằng kho báu thực sự chính là những bài học và trải nghiệm mà cậu có được trong suốt cuộc hành trình.
Cảm nhận của tôi về chặng cuối này:
+ Sự vỡ mộng ban đầu: Khi Santiago không tìm thấy kho báu như mong đợi, tôi cũng cảm thấy hụt hẫng và thất vọng cùng cậu.
+ Sự giác ngộ dần dần: Qua những lời của nhà giả kim, Santiago nhận ra rằng kho báu thực sự chính là hành trình chứ không phải đích đến.
+ Niềm vui và sự thanh thản: Khi Santiago hiểu được giá trị của hành trình, cậu cảm thấy vui vẻ và thanh thản.
Câu hỏi 2: Nhan đề “Trở về” gợi cho bạn những suy nghĩ hay liên tưởng gì?
Trả lời:
- Suy nghĩ và liên tưởng: Cuộc đời mỗi người là một hành trình dài với những thăng trầm và thất bại. Sau mỗi lần vấp ngã, con người lại đứng dậy và tiếp tục bước đi. Nhan đề "Trở về" thể hiện niềm tin vào cuộc sống và con người.
Đọc văn bản
1. Không gian và thời gian khi ông lão trở về bến cảng được miêu tả như thế nào?
Trả lời:
- Không gian:
+ Tối tăm, tĩnh mịch: Khi ông lão Santiago trở về bến cảng, trời đã tối, không gian bao trùm bởi sự tĩnh mịch, vắng lặng.
- Thời gian:
+ Đêm khuya: Khi ông lão trở về bến cảng là đã đêm khuya, thời gian nghỉ ngơi của mọi người.
+ Thời điểm giao thoa giữa ngày và đêm: Thời điểm ông lão trở về bến cảng là lúc giao thoa giữa ngày và đêm, tượng trưng cho sự kết thúc hành trình đầy gian khổ và mở ra một khởi đầu mới.
- Sự miêu tả không gian và thời gian trong đoạn trích "Trở về" góp phần tạo nên bầu không khí u buồn, lạnh lẽo, tô đậm thêm sự cô đơn, mệt mỏi và kiệt sức của ông lão Santiago sau hành trình dài đánh bắt cá đầy gian nan, thử thách.
2. Chú ý tư thế nằm ngủ của nhân vật - một tư thế gợi liên tưởng đến hình ảnh Chúa Giê - su (Jesus) trên cây thập giá.
Trả lời:
- Đó là ẩn dụ cho biểu tượng của sự hy sinh, của niềm tin và hy vọng; của sự bình yên.
3. Lời nói và hành động của các ngư dân cho biết điều gì về cảm nhận của họ trước bộ xương con cá kiếm?
Trả lời:
Cảm nhận của các ngư dân trước bộ xương con cá kiếm:
+ Tò mò: “Nhiều ngư dân vây quanh chiếc thuyền… chiều dài bộ xương”
+ Ngưỡng mộ: Các ngư dân đều cảm thấy ngưỡng mộ trước kích thước khổng lồ của con cá kiếm “Nó dài mười tám feet từ mũi đến đuôi”,
+ Kiêu hãnh: Họ cảm thấy kiêu hãnh vì đây là một con cá lớn, một chiến thắng của con người trước biển cả “chưa từng có con cá nào như vậy…rất được đấy”.
4. Chú ý ngôn ngữ đối thoại giữa ông lão và cậu bé.
Trả lời:
- Ngôn ngữ đơn giản, mộc mạc nên tạo cảm giác gần gũi, gắn bó cho những người đọc.
5. Giải thích tình huống hiểu lầm trong đoạn này.
Trả lời:
- Hiểu lầm về con cá kiếm:
+ Khi ông lão Santiago trở về sau chuyến đi săn cá, người dân làng không ai tin lời ông về con cá kiếm khổng lồ mà ông đã bắt được.
+ Họ cho rằng ông đang nói dối hoặc bị ảo giác vì kiệt sức và đói khát trên biển.
+ Sự hiểu lầm này xuất phát từ việc con cá kiếm quá lớn và không ai có thể tin rằng một người đàn ông già yếu như ông lão có thể đánh bắt được nó.
- Hiểu lầm về khả năng của ông lão:
+ Sau nhiều năm thất bại, nhiều người trong làng đã không còn tin tưởng vào khả năng đánh bắt cá của ông lão Santiago.
- Hiểu lầm về ý nghĩa của chuyến đi:
+ Một số người trong làng cho rằng chuyến đi săn cá của ông lão Santiago là vô nghĩa, chỉ mang lại sự thất vọng và mệt mỏi.
- Tình huống hiểu lầm trong đoạn trích "Trở về" là một nét đặc sắc trong nghệ thuật xây dựng nhân vật và thể hiện chủ đề của tác phẩm. Nó góp phần làm nổi bật hình ảnh ông lão Santiago - một con người kiên cường, bất khuất, luôn chiến đấu với thử thách để khẳng định bản thân.
6. Những hình ảnh được sử dụng trong đoạn kết của văn bản có gì đặc biệt?
Trả lời:
* Hình ảnh con cá kiếm:
- Bộ xương cá kiếm:
+ Biểu tượng cho sự chiến thắng của con người trước thiên nhiên.
+ Thể hiện sức mạnh và sự kiên cường của ông lão.
+ Gợi sự tiếc nuối cho chiến công không được ghi nhận.
- Cánh buồm rách tả tơi:
+ Biểu tượng cho sự thất bại và tan vỡ.
+ Thể hiện sự mệt mỏi và kiệt sức của ông lão.
+ Gợi sự đồng cảm cho số phận bi đát của ông lão.
* Hình ảnh ông lão:
- Ngủ thiếp đi trên chiếc thuyền chòng chành:
+ Biểu tượng cho sự kiệt sức và cô đơn.
+ Thể hiện sự bất lực trước số phận.
+ Gợi sự thương cảm cho ông lão.
- Mơ về những con sư tử:
+ Biểu tượng cho sức mạnh và sự kiêu hãnh.
+ Thể hiện niềm tự hào về chiến công của mình.
+ Gợi niềm hy vọng vào tương lai.
Sau khi đọc
Câu 1 (trang 101 sgk Ngữ văn 12 Tập 2): Theo bạn, đoạn trích Trở về có thể được chia làm mấy phần? Các phần có liên hệ với nhau như thế nào?
Trả lời:
- Theo sự thay đổi của không gian – thời gian và sự xuất hiện của nhân vật, đoạn trích có thể chia làm các phần như sau:
+ Phần 1 (từ đầu đến “lòng bàn tay ngửa lên.): Ông lão trở về đất liền trong đêm tối, dùng hết sức lực còn lại để đưa chiếc thuyền cùng với cái đầu và bộ xương khổng lồ của con cá kiếm vào bờ. Sau đó, ông về lần và lăn ra ngủ.
+ Phần 2 (tiếp theo đến “thằng bé nói.”): Sáng hôm sau cậu bé đến lớn, nhìn lão ngủ và khóc. Cậu bé đi mua cà phê cho ông lão. Một nhóm ngư dân vây quanh và đo bộ xương khổng lồ của con cả kiếm, họ gửi lời hỏi thăm ông lão qua cậu bé.
+ Phần 3 (từ“Thằng bé mang lon cà phê” đến “tiếp tục khóc.): Khi cậu bé mang cà phê đến, ông lão tỉnh dậy, hai người trò chuyện với nhau về khoảng thời gian qua và lên kế hoạch cho chuyến đi câu cá cùng nhau sắp tới.
+ Phần 4 (từ "Chiều hôm đó” đến “cô ta nói.): Chiều tối hôm đó, hai du khách trong bữa tiệc ở khách sạn nhìn thấy bộ xương con cá kiếm nhưng lại tưởng nhầm rằng đó là bộ xương của con cá mập.
+ Phần 5 (phần còn lại): Ông lão quay lại với giấc ngủ sâu và mơ về những con sư tử trong khi cậu bé ngồi bên cạnh nhìn lão ngủ.
Câu 2 (trang 101 sgk Ngữ văn 12 Tập 2): Cuộc đối thoại giữa Xan-ti-a-gô và Ma-nô-lin trong đoạn trích là cuộc đối thoại dài nhất trong tác phẩm Ông già và biển cả. Nội dung và hình thức cuộc đối thoại cho ta biết những gì về quan hệ giữa hai nhân vật?
Trả lời:
- Nội dung của đoạn hội thoại giữa Xan-ti-a-gô và Ma-nô-lin: Xoay quanh sự quan tâm, yêu thương của ông lão già dành cho một đứa trẻ hiểu chuyện. Đồng thời cũng có những lời khuyên và động viên, khích lệ của Ma-nô-lin dành cho ông lão.
- Trong đoạn trích "Trở về", cuộc đàm thoại giữa Xan-ti-a-go và Ma-nô-lin là một phần quan trọng, là thể hiện sự gắn bó, lòng tin, và sự ngưỡng mộ giữa hai nhân vật. Họ đại diện cho hai thế hệ và chia sẻ những bài học quý giá về cuộc sống và nghề đánh cá.
Câu 3 (trang 101 sgk Ngữ văn 12 Tập 2): Nêu diễn biến tâm lí của nhân vật Xan-ti-a-gô trong đoạn trích.
Trả lời:
- Diễn biến tâm lý:
+ Ban đầu: Mệt mỏi, kiệt sức, thất vọng.
+ Khi gặp Ma-nô-lin: Vui mừng, ấm áp.
+ Nhớ lại chiến công: Tự hào, kiêu hãnh.
+ Cuối cùng: Buồn ngủ, bình yên.
Câu 4 (trang 101 sgk Ngữ văn 12 Tập 2): Trong đoạn trích, tác giả đã miêu tả hành động “khóc” của Ma-nô-lin bao nhiêu lần? Hãy lí giải về hành động này của nhân vật.
Trả lời:
Tác giả đã miêu tả bốn lần tác giả miêu tả hành động “khóc” của nhân vật Ma-nô-lin trong các bối cảnh khác nhau:
- Khi mới nhìn thấy ông lão ngủ ở trong lán
- Trên đường đi từ lán đến khách sạn
- Khi nói chuyện với người chủ khách sạn
- Sau khi kết thúc cuộc đối thoại với ông lão và rời khỏi lán.
Câu 5 (trang 101 sgk Ngữ văn 12 Tập 2): Trước bộ xương của con cá kiếm, các nhân vật Ma-nô-lin, nhóm ngư dân, chủ khách sạn và hai du khách đã có thái độ khác nhau như thế nào?
Trả lời:
- Ma-nô-lin: Thán phục và hiểu biết => cậu bé thán phục trước sự to lớn của bộ xương => nhận thức được sự to lớn của thiên nhiên.
- Nhóm ngư dân: Ngạc nhiên và thán phục => ngoài sự ngạc nhiên trước kích thước của con cá thì còn là sự thán phục khả năng của ông lão.
- Chủ khách sạn: thờ ơ và thực dụng => ông ta hoàn toàn thờ ơ trước con cá to lớn mà chỉ chăm chăm vào xem kiếm được bao nhiêu lợi nhuận mà thôi.
- Hai người khách du lịch: họ hiếu kỳ trước bộ xương to lớn nhưng cũng hoài nghi về việc ông lão có phải là người đã bắt được con cá hay không.
Câu 6 (trang 101 sgk Ngữ văn 12 Tập 2): Nêu đặc điểm của ngôn ngữ kể chuyện và ngôn ngữ đối thoại trong đoạn trích (chú ý liên hệ với “nguyên lí tảng băng trôi” của Hê-minh-uê).
Trả lời:
* Ngôn ngữ:
- Kể chuyện:
+ Giản dị, mộc mạc.
+ Miêu tả chi tiết, sinh động.
+ Sử dụng ẩn dụ, so sánh.
- Đối thoại:
+ Tự nhiên, chân thực.
+ Phù hợp với tính cách nhân vật.
- "Nguyên lí tảng băng trôi":
+ Nội dung sâu sắc, ý nghĩa hàm ẩn.
+ Giọng văn giản dị, nhưng ẩn chứa nhiều tầng nghĩa.
Câu 7 (trang 101 sgk Ngữ văn 12 Tập 2): Theo bạn, đoạn kết truyện có thể gợi mở những ý nghĩa và liên tưởng gì?
Trả lời:
- Theo tôi, đoạn kết truyện có thể gợi mở những ý nghĩa và liên tưởng là: một vòng lặp luân hồi của cuộc sống, ca ngợi sự kiên cường, dám vượt lên để chiến đấu với thiên nhiên của con người.
Câu 8 (trang 101 sgk Ngữ văn 12 Tập 2): Chuyến đi của Xan-ti-a-gô có phải là một chuyến đi thất bại hay không? Tại sao? Nếu coi nhân vật Xan-ti-a-gô là một biểu tượng, thì theo bạn, đó là biểu tượng của điều gì?
Trả lời:
Có thể xem chuyến đi đã:
- Thất bại về mặt vật chất:
+ Ông lão không bắt được cá trong 84 ngày, trải qua nhiều khó khăn, thử thách, thậm chí tưởng chừng như bỏ mạng trên biển.
+ Con cá kiếm khổng lồ mà ông lão bắt được sau đó bị cá mập ăn thịt, chỉ còn lại bộ xương.
+ Xan-ti-a-gô trở về trong tình trạng kiệt sức, mệt mỏi, không thu được gì từ chuyến đi.
- Thành công về mặt tinh thần:
+ Xan-ti-a-gô đã chiến thắng bản thân, chiến thắng thiên nhiên và chiến thắng sự tuyệt vọng.
+ Ông lão thể hiện lòng dũng cảm, ý chí phi thường và nghị lực kiên cường trong suốt hành trình.
+ Chuyến đi giúp Xan-ti-a-gô nhận ra giá trị của cuộc sống, ý nghĩa của sự chiến đấu và tầm quan trọng của niềm tin.
- Biểu tượng:
+ Sức mạnh và ý chí kiên cường của con người.
+ Niềm tin vào cuộc sống.
Kết nối đọc - viết
Trong tiểu thuyết Ông già và biển cả, khi miêu tả nhân vật Xan-ti-a-gô một mình giữa biển khơi, Hê-minh-uê đã viết: “Ông lão biết rằng không ai phải cô đơn nơi biển cả”. Viết đoạn văn (khoảng 150 chứ) chia sẻ cảm nhận của bạn về điều này sau này khi đọc đoạn trích Trở về.
Đoạn văn tham khảo
Câu văn “Ông lão biết rằng không ai phải cô đơn nơi biển cả" trong đoạn trích "Trở về" của tác phẩm "Ông già và biển cả" mang đến cho tôi nhiều cảm xúc và suy ngẫm. Ban đầu, câu nói có vẻ mâu thuẫn với thực tế. Biển cả mênh mông, rộng lớn, là nơi con người dễ dàng cảm thấy nhỏ bé và cô đơn.
Tuy nhiên, qua cách miêu tả của Hemingway, ta nhận ra rằng biển cả không chỉ chứa đựng sự hung hãn mà còn ẩn chứa sự sống và vẻ đẹp kỳ diệu. Đối với Santiago, biển cả là một người bạn đồng hành, là nơi ông gửi gắm niềm tin và hy vọng. Khi đối mặt với thử thách, ông không hề cảm thấy cô đơn vì ông biết rằng xung quanh mình là muôn loài sinh vật, là bầu trời bao la và đại dương mênh mông. Biển cả tiếp thêm cho ông sức mạnh để chiến đấu và vượt qua mọi gian nan.
Câu nói "không ai phải cô đơn nơi biển cả" còn mang ý nghĩa sâu sắc về mặt tinh thần. Con người luôn có mối liên kết với thiên nhiên, và thiên nhiên luôn sẵn sàng dang rộng vòng tay chào đón con người. Khi con người hòa mình vào thiên nhiên, họ sẽ cảm nhận được sự bình yên, thư thái và tìm thấy sức mạnh nội tâm. Câu nói là lời khẳng định về niềm tin vào cuộc sống, vào sự kết nối giữa con người và thiên nhiên. Dù gặp phải khó khăn nào, con người cũng không nên nản lòng, hãy luôn giữ niềm tin và hướng về phía trước.