Mở đầu: Theo em, công dân có những quyền gì trong hôn nhân và gia đình?
Lời giải:
- Công dân có quyền tự do kết hôn khi đáp ứng đủ các điều kiện kết hôn và có quyền yêu cầu Toà án giải quyết li hôn để chấm dứt hôn nhân theo quy định của pháp luật.
1. Quyền và nghĩa vụ của công dân trong hôn nhân
Câu hỏi:
1/ Trong các trường hợp trên, các chủ thể đã vi phạm quy định nào của pháp luật về quyền, nghĩa vụ của công dân trong hôn nhân? Vì sao?
2/ Theo em, hành vi vi phạm quyền, nghĩa vụ của công dân trong hôn nhân có thể dẫn đến những hậu quả gì?
Lời giải:
1/
- Trường hợp 1, anh D đã vi phạm quy định hôn nhân theo nguyên tắc bình đẳng, tiến bộ, một vợ một chồng vì đã sống chung và tổ chức đám cưới với chị O khi đã có vợ
- Trong trường hợp 2, bố mẹ S đã vi phạm quy định về tảo hôn (tổ chức đám cưới khi S chưa đủ tuổi) và quy định không được kết hôn với người cùng trực hệ 3 đời (S cưới anh họ con chị gái ruột của bố)
- Trong trường hợp 3, anh B đã có hành vi bạo lực gia đình, say rượu đánh đập, đe doạ chị H khi li hôn sẽ làm hại đến chị và con nhỏ. Bố mẹ chị H cũng vi phạm quy định pháp luật khi cản trở li hôn tự nguyện vì sợ làm ảnh hưởng đến thể diện gia đình.
2/ Theo em, vi phạm quyền, nghĩa vụ trong hôn nhân có thể dẫn đến những hậu quả như sau:
+ Tình cảm và tinh thần: Vi phạm quyền và nghĩa vụ trong hôn nhân có thể gây ra sự phá vỡ của mối quan hệ tình cảm và tinh thần giữa các bên.
+ Pháp lý: Hành vi vi phạm có thể dẫn đến các hậu quả pháp lý, bao gồm ly hôn, đòi bồi thường, và các hậu quả pháp lý khác tùy thuộc vào quy định của pháp luật địa phương.
+ Hậu quả tài chính: Vi phạm quyền và nghĩa vụ có thể dẫn đến các vấn đề tài chính, bao gồm mất mát của tài sản, bồi thường và chi phí pháp lý.
+ Hậu quả xã hội: Hành vi vi phạm có thể gây ra những hậu quả xấu về mặt xã hội, bao gồm mất mát lòng tin từ cộng đồng, và ảnh hưởng đến quan hệ xã hội và gia đình.
2. Quyền và nghĩa vụ của công dân trong gia đình
Câu hỏi:
1/ Em hãy xác định các quyền và nghĩa vụ giữa vợ và chồng được thể hiện ở trường hợp 1.
2/ Trong trường hợp 2, chủ thể nào đã vi phạm quy định của pháp luật về quyền và nghĩa vụ giữa vợ và chồng? Hành vi vi phạm đó có thể dẫn đến những hậu quả gì?
Lời giải:
1/ Trong trường hợp 1, anh D đã thực hiện quyền, nghĩa vụ tạo điều kiện, giúp đỡ vợ phát triển về mọi mặt (nghề nghiệp, học tập, nâng cao trình độ văn hoá, chuyên môn, nghiệp vụ, ... ) và nghĩa vụ cùng vợ chia sẻ, thực hiện các công việc gia đình thông qua việc động viên chị Y đi học để nâng cao trình độ và có công việc tốt hơn trong tương lai, chủ động sắp xếp thời gian để chăm sóc con và làm việc nhà, tạo điều kiện để chị Y yên tâm đi học.
2/ Anh B đã vi phạm nguyên tắc chung về chế độ tài sản của vợ chồng và quyền tự chủ tài sản của chị B khi tự ý quyết định mọi việc trong nhà, quản lí chặt chẽ mọi nguồn tài chính của gia đình. Điều này có thể dẫn đến hậu quả: mất lòng tin trong gia đình, không khí gia đình luôn trong tình trạng căng thẳng, lâu dần có thể dẫn đến li hôn.
Câu hỏi:
1/ Em có nhận xét gì về hành vi của mỗi chủ thể trong trường hợp 1? Pháp luật quy định giữa cha mẹ và con, giữa các thành viên khác trong gia đình có những quyền và nghĩa vụ gì?
2/ Trong trường hợp 2 và 3, chủ thể nào đã vi phạm quy định của pháp luật về quyền, nghĩa vụ giữa cha mẹ và con, giữa các thành viên khác trong gia đình? Nêu hậu quả của hành vi đó.
Lời giải:
1/ Trong trường hợp 1, M cùng người thân của mình đã thực hiện tốt quyền, nghĩa vụ của các thành viên trong gia đình khi luôn hoà thuận, yêu thương, tôn trọng, giúp đỡ lẫn nhau và tự giác tham gia các công việc chung của gia đình, làm việc, đóng góp công sức, tài chính theo năng lực của bản thân để duy trì cuộc sống chung và tích luỹ cho tương lai.
+ Ông bà, bố mẹ M đã thực hiện tốt quyền, nghĩa vụ yêu thương con cháu; sống mẫu mực, trở thành tấm gương tốt cho con cháu học tập.
+ M cùng các anh, chị, em và cháu của mình cũng thực hiện tốt quyền, nghĩa vụ yêu thương, chăm sóc lẫn nhau; yêu quý, hiếu thảo, tôn trọng người lớn tuổi trong gia đình.
- Pháp luật quy định về quyền và nghĩa vụ giữa cha mẹ và con, giữa các thành viên khác trong gia đình:
+ Cha, mẹ có quyền và nghĩa vụ yêu thương, nuôi dưỡng, chăm sóc, bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của con; tôn trọng ý kiến của con; chăm lo việc học tập và giáo dục để con phát triển lành mạnh, toàn diện cả về thể chất, trí tuệ và đạo đức.
+ Con có quyền được cha mẹ thương yêu, tôn trọng; được học tập và giáo dục; được phát triển lành mạnh về thể chất, trí tuệ và đạo đức; có bổn phận kính trọng, biết ơn, hiếu thảo, phụng dưỡng cha mẹ; có nghĩa vụ và quyền chăm sóc, nuôi dưỡng cha mẹ, đặc biệt khi cha mẹ mất năng lực hành vi dân sự, ốm đau, già yếu, khuyết tật.
+ Anh, chị, em có quyền, nghĩa vụ thương yêu, chăm sóc, giúp đỡ nhau; có quyền, nghĩa vụ nuôi dưỡng nhau trong trường hợp không còn cha mẹ hoặc cha mẹ không có điều kiện để thực hiện nghĩa vụ của mình.
+ Ông bà nội, ông bà ngoại có quyền, nghĩa vụ trông nom, chăm sóc, giáo dục cháu, sống mẫu mực và nêu gương tốt cho con cháu; cháu có nghĩa vụ kính trọng, chăm sóc, phụng dưỡng ông bà.
2/ Trong trường hợp 2 và 3, chủ thể đã vi phạm quy định của pháp luật về quyền, nghĩa vụ giữa cha mẹ và con, giữa các thành viên khác trong gia đình là ông A và bà G trong trường hợp 2 và anh K trong trường hợp 3. Hậu quả của hành vi này có thể là:
+ Trường hợp 2: Ông A và bà G vi phạm nguyên tắc bình đẳng và quyền lợi của con cái trong gia đình. Hậu quả có thể là tạo ra sự không hài lòng, không công bằng, và có thể ảnh hưởng đến tâm lý và phát triển của con cái. Nếu con cái cảm thấy bị đối xử không công bằng, họ có thể trở nên tự ti, thiếu tự tin, và có thể gây ra xung đột trong gia đình.
+ Trường hợp 3: Anh K vi phạm trách nhiệm và nghĩa vụ của con cái trong gia đình. Hậu quả có thể là tạo ra sự hiểu lầm và xung đột trong gia đình. Sự phản đối của anh K có thể làm giảm sự tin tưởng và giao tiếp trong gia đình, gây ra căng thẳng và ảnh hưởng đến mối quan hệ gia đình.
Luyện tập
Luyện tập 1: Các chủ thể trong những trường hợp dưới đây có thể thực hiện quyền kết hôn hay li hôn không? Vì sao?
a. Anh N-con trai ông bà B đã 25 tuổi nhưng bị tâm thần bẩm sinh. Mỗi khi phát bệnh, anh N không nhận thức và không làm chủ được hành vi của mình. Ông bà B lo ngại lúc hai người mất, anh N sẽ không còn chỗ dựa nên rất muốn tìm đối tượng cho anh N kết hôn, lập gia đình.
b. Trong thời gian chị O mang thai con đầu lòng, chồng chị là anh P thường xuyên bỏ mặc không quan tâm, chăm sóc vợ. Khi chị O góp ý thì anh P nổi giận và tuyên bố sẽ li hôn với chị.
c. Ông bà nội của anh A sinh được 5 người con, bố A là con cả, cô G là con út. Vì hoàn cảnh khó khăn, ông bà nội của anh A đã đồng ý để vợ chồng người quen nhận cô G làm con nuôi từ khi cô còn bé. Thời gian sau đó, cô G theo bố mẹ nuôi đi nơi khác lập nghiệp nên mất liên lạc với gia đình ông bà nội của anh A. Gần đây, anh A dẫn người yêu là chị M về ra mắt gia đình và xin phép tổ chức đám cưới. Sau khi tìm hiểu, bố mẹ anh A phát hiện chị M là con đẻ cô G nên đã giải thích để anh A với chị M hiểu mối quan hệ huyết thống của mình và yêu cầu hai người chấm dứt mối quan hệ yêu đương. Tuy nhiên, vì tình cảm quá sâu nặng, anh A và chị M không muốn chấm dứt mối quan hệ. Hai người quyết định sẽ về quê chị M đăng kí kết hôn và chung sống với nhau.
Lời giải:
a. Trong trường hợp này anh N không thể thực hiện quyền kết hôn vì không đủ điều kiện kết hôn theo quy định của pháp luật (bị tâm thần bẩm sinh, không nhận thức và không làm chủ được hành vi của mình)
b. Trong trường hợp này chị O có quyền li hôn với anh P khi anh P thường xuyên bỏ mặc không quan tâm, chăm sóc vợ con
c. Trong trường hợp này anh A và chị M không thể thực hiện quyền kết hôn vì 2 người có cùng trực hệ trong phạm vi 3 đời.
Luyện tập 2: Em hãy nhận xét việc thực hiện quyền và nghĩa vụ của công dân trong gia đình của các chủ thể ở những trường hợp dưới đây.
a. Chị K kết hôn với anh S và có một con chung là cháu V. Anh chị chung sống hạnh phúc được ba năm thì li hôn, chị K nuôi con. Sau li hôn, chị K đã thuê nhà ở riêng nhưng vẫn tạo điều kiện để anh S và ông bà nội thăm nom, chăm ăn tạo điều kiện để anh S và ông bà sóc cháu V.
b. Anh U và chị D kết hôn với nhau và cả hai đều làm việc ở thủ đô Hà Nội. Sau khi kết hôn, anh U đã tự ý dùng khoản tiền mừng cưới, tiền tiết kiệm của hai người để mua một ngôi nhà ở quê, gần nơi ở của bố mẹ anh và yêu cầu vợ phải nghỉ việc ở thành phố để cùng mình chuyển về quê sinh sống.
c. Vợ chồng anh P, chị E kết hôn được ba năm và đã có một con gái. Anh P là người vô trách nhiệm, không có việc làm ổn định, mọi việc chi tiêu, chăm sóc con cái trong gia đình đều do chị E lo liệu. Thời gian gần đây, anh P thường xuyên tụ tập uống rượu bia với bạn bè và mỗi khi say, anh lại đánh, chửi Vợ con.
d. Sau khi kết hôn, anh Đ yêu cầu vợ là chị Q nghỉ việc ở công ty để ở nhà chăm con và nội trợ. Gần đây, chị Q phát hiện anh Đ có mối quan hệ tình cảm với người phụ nữ khác và có một con riêng 5 tháng tuổi. Chị Q yêu cầu li hôn và được anh Đ chấp thuận. Anh Đ đồng ý cho chị Q nuôi con và anh sẽ chu cấp cho con 5 triệu đồng mỗi tháng. Tuy nhiên, về tài sản thì anh Đ chỉ chia cho chị Q 50 triệu đồng vì anh cho rằng chị ở nhà, không làm ra tiền nên không có quyền hưởng những tài sản do anh vất vả làm ra.
Lời giải:
- Trường hợp a.
+ Anh S đã thực hiện tốt quy định của pháp luật về quyền, nghĩa vụ giữa cha và con vì dù anh S và chị K đã li hôn, cháu V theo mẹ đi thuê nhà nơi khác để ở nhưng anh vẫn yêu thương, chăm sóc con như trước.
+ Bố mẹ anh S thực hiện tốt quy định của pháp luật về quyền, nghĩa vụ giữa ông bà và cháu khi thường xuyên tới chỗ ở của con dâu cũ để thăm nom, chăm sóc cháu nội.
- Trường hợp b.
+ Hành vi của anh U đã vi phạm quy định của pháp luật về quyền, nghĩa vụ giữa vợ chồng và đáng bị lên án, phê phán. Việc anh U tự ý dùng tiền mừng cưới, tiền tiết kiệm của hai vợ chồng để mua nhà và yêu cầu vợ phải nghỉ việc để chuyển về quê sinh sống đã thể hiện sự thiếu tôn trọng, không bình đẳng trong quan hệ nhân thân và quan hệ tài sản của anh U với chị D.
+ Hành vi của anh U có thể dẫn đến những hậu quả xấu trong mối quan hệ hôn nhân với vợ, thậm chí có thể gây đổ vỡ trong hôn nhân.
- Trường hợp c. Hành vi của anh P trái với quy định của pháp luật về quyền, nghĩa vụ của các thành viên trong gia đình và đáng bị phê phán. Việc anh P bỏ mặc vợ tự lo kinh tế, tự chăm sóc con cái một mình và thường xuyên đánh chửi vợ con thể hiện thái độ vô trách nhiệm với gia đình và có thể gây nên những hậu quả tiêu cực nếu không được ngăn chặn kịp thời.
- Trường hợp d. Những hành vi của anh Đ là một chuỗi những hành vi sai trái và đáng bị lên án, phê phán. Trong đó:
+ Hành vi yêu cầu vợ nghỉ việc để ở nhà chăm con và nội trợ thể hiện thái độ gia trưởng, áp đặt, thiếu tôn trọng của anh Đ đối với vợ, vi phạm quy định của pháp luật về quyền, nghĩa vụ giữa vợ, chồng;
+ Hành vi có tình cảm và có con riêng với người phụ nữ khác khi đang có vợ là vi phạm chế độ hôn nhân một vợ một chồng, vi phạm quy định của pháp luật;
+ Hành vi chỉ chia cho chị Q 50 triệu đồng và phủ nhận công sức đóng góp của chị Q trong gia đình là hành vi vi phạm nguyên tắc bình đẳng về quyền và nghĩa vụ giữa vợ chồng trong quan hệ tài sản.
Luyện tập 3: Các chủ thể dưới đây đã thực hiện đúng hay vi phạm quyền, nghĩa vụ của công dân trong hôn nhân và gia đình? Vì sao? Nếu vi phạm thì có thể dẫn đến hậu quả gì?
a. Chị X chung sống như vợ chồng với một người đàn ông đã có vợ.
b. Bố mẹ qua đời đột ngột nên vợ chồng B đón em gái nhỏ về chăm sóc, nuôi dưỡng.
c. Vợ chồng hàng xóm nhà ông C nhiều lần ngược đãi con nhỏ.
d. Các con của bà H đùn đẩy trách nhiệm, không chịu phụng dưỡng khi mẹ già yếu, không đi lại được.
e. Anh P mua một chiếc xe máy tặng em gái nhưng giấu không cho vợ biết.
Lời giải:
a. Chị X chung sống như vợ chồng với một người đàn ông đã có vợ.
+ Vi phạm: Chị X đã vi phạm quyền và nghĩa vụ của công dân trong hôn nhân và gia đình. Cụ thể, chị X đã vi phạm nghĩa vụ phải tôn trọng quyền kết hôn của người khác và không được xâm phạm vào hôn nhân của người khác.
+ Hậu quả: Việc này có thể dẫn đến hậu quả pháp lý như bị kiện tụng vì gây rối loạn hôn nhân, và cũng có thể gây ra xung đột và mất lòng tin trong cộng đồng.
b. Bố mẹ qua đời đột ngột nên vợ chồng B đón em gái nhỏ về chăm sóc, nuôi dưỡng.
Đúng: Vợ chồng B đã thực hiện đúng quyền và nghĩa vụ của công dân trong hôn nhân và gia đình. Họ đã thực hiện nghĩa vụ của anh, chị, em trong việc thương yêu, chăm sóc, giúp đỡ nhau và nuôi dưỡng nhau trong trường hợp không còn cha mẹ hoặc cha mẹ không có điều kiện để thực hiện nghĩa vụ của mình.
c. Vợ chồng hàng xóm nhà ông C nhiều lần ngược đãi con nhỏ.
+ Vi phạm: Vợ chồng hàng xóm nhà ông C đã vi phạm quyền và nghĩa vụ của công dân trong hôn nhân và gia đình. Họ đã vi phạm nghĩa vụ của cha mẹ trong việc yêu thương, nuôi dưỡng, chăm sóc, bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của con.
+ Hậu quả: Việc này có thể dẫn đến hậu quả pháp lý như bị kiện tụng vì vi phạm quyền của trẻ em, và cũng có thể gây ra hậu quả nghiêm trọng về tâm lý và sức khỏe cho trẻ.
d. Các con của bà H đùn đẩy trách nhiệm, không chịu phụng dưỡng khi mẹ già yếu, không đi lại được.
+ Vi phạm: Các con của bà H đã vi phạm quyền và nghĩa vụ của công dân trong hôn nhân và gia đình. Họ đã vi phạm nghĩa vụ của con trong việc kính trọng, biết ơn, hiếu thảo, phụng dưỡng cha mẹ, đặc biệt khi cha mẹ mất năng lực hành vi dân sự, ốm đau, già yếu, khuyết tật.
+ Hậu quả: Việc này có thể dẫn đến hậu quả pháp lý như bị kiện tụng vì vi phạm quyền của người già, và cũng có thể gây ra hậu quả nghiêm trọng về tâm lý và sức khỏe cho bà H.
e. Anh P mua một chiếc xe máy tặng em gái nhưng giấu không cho vợ biết.
Đúng: Anh P đã thực hiện đúng quyền và nghĩa vụ của công dân trong hôn nhân và gia đình. Anh P có quyền chiếm hữu, sử dụng, định đoạt tài sản riêng của mình. Tuy nhiên, trong một mối quan hệ hôn nhân, việc chia sẻ thông tin về các quyết định tài chính lớn với vợ có thể là một phần của việc tạo ra một mối quan hệ hôn nhân mạnh mẽ và minh bạch. Mặc dù vậy, việc này không vi phạm pháp luật.
Luyện tập 4: Em hãy xử lí tình huống sau:
Sau khi kết hôn, vợ chồng anh trai của M mua nhà ở riêng trên thành phố. Gần đây, M được bố mẹ yêu cầu mang thực phẩm sạch ở quê lên thăm chị dâu đang mang thai. Trong thời gian ở nhà anh chị, M thấy anh trai của mình không bao giờ làm việc nhà, mọi việc đều do chị dâu làm.
Nếu là M, em sẽ khuyên anh trai như thế nào để anh thực hiện tốt quyền, nghĩa vụ của công dân trong hôn nhân và gia đình?
Lời giải:
- Nếu em là M em sẽ khuyên anh trai:
+ Phân chia, phụ giúp công việc nhà cùng chị dâu. Đó không chỉ là trách nhiệm của anh trai mà còn là sự tôn trọng, yêu thương giữa 2 vợ chồng.
Vận dụng
Trong cuộc sống hằng ngày, em đã làm gì để thực hiện quyền và nghĩa vụ của công dân trong hôn nhân và gia đình? Những việc làm đó mang lại ý nghĩa như thế nào đối với bản thân em và những người xung quanh?
Lời giải:
(*) Tham khảo: Là một học sinh, em thực hiện quyền và nghĩa vụ của công dân trong hôn nhân và gia đình thông qua các hành động sau đây:
+ Tham gia vào các hoạt động gia đình: Em tham gia vào các hoạt động gia đình như việc chăm sóc các thành viên gia đình, giúp đỡ trong việc làm nhà và nấu nướng, hoặc tham gia các hoạt động vui chơi, dã ngoại cùng gia đình.
+ Tôn trọng và lắng nghe: Em tôn trọng quyền lợi và ý kiến của các thành viên trong gia đình, lắng nghe và chia sẻ cảm xúc, suy nghĩ của mình một cách mở cửa và trung thực.
+ Chia sẻ trách nhiệm và giúp đỡ: Em chia sẻ trách nhiệm trong việc chăm sóc gia đình và nhà cửa, giúp đỡ bố mẹ trong công việc hàng ngày, chăm sóc các em nhỏ hoặc hỗ trợ anh chị em trong việc học tập.
=> Những việc làm này mang lại ý nghĩa lớn đối với bản thân em và những người xung quanh bởi chúng giúp xây dựng mối quan hệ gia đình mạnh mẽ, tạo ra một môi trường gia đình hạnh phúc và ấm áp. Ngoài ra, việc thực hiện quyền và nghĩa vụ trong hôn nhân và gia đình cũng giúp em phát triển kỹ năng giao tiếp, tôn trọng người khác và học hỏi từ kinh nghiệm sống hàng ngày.