1. Các hoocmôn ảnh hưởng đến sinh trưởng và phát triển của động vật có xương sống
a) Hoocmôn sinh trưởng (GH)
- Do tuyến yên tiết ra.
- Kích thích phân chia tế bào và tăng kích thước tế bào thông qua tổng hợp prôtêin. Kích thích xương phát triển (xương dài ra và to lên). Hoocmôn sinh trưởng làm cho xương phát triển theo chiều dài (xương đùi, xương cẳng chân) ở lứa tuổi trưởng thành; thiếu nó trẻ sẽ có chiều cao khiêm tốn so với trẻ cùng trang lứa tuy hoàn toàn không ảnh hưởng gì đến trí thông minh. Hoocmôn sinh trưởng làm tăng sự vận chuyển axít amin vào mô, tổng hợp protein ở gan, đưa axít béo vào máu, giảm hấp thu glucose ở cơ và mô mỡ, tăng tái tạo glucose ở gan, kích thích gan thận cơ và một số mô khác tạo ra yếu tố tăng trưởng giống insulin (IGF=insulin like growthe factor) làm tăng sự phân bào; trong vai trò này, Hoocmôn sinh trưởng không chỉ có ích cho lứa tuổi trưởng thành mà cho cả người lớn tuổi.
- Trong thực tế, các nhà khoa học mới nghiên cứu nhiều việc dùng GH tổng hợp để phát triển chiều cao, chống lão hóa.
GH với vai trò cải thiện chiều cao
+ Với trẻ thiếu GH: trẻ thiếu GH sẽ có tốc độ tăng trưởng cá thể kém giá trị trung bình so với trẻ cùng lứa tuổi khoảng 3 lần độ lệch chuẩn. Dùng GH trong năm điều trị đầu sẽ thu được kết quả khá rõ, có thể đưa độ lệch chuẩn về chỉ còn 1,4 lần so với trước lúc điều trị. Ở những trẻ có tuyến giáp bình thường, việc chẩn đoán điều trị sớm kèm theo chế độ dinh dưỡng tốt có thể làm chiều cao của trẻ đạt đến mức bình thường (theo di truyền). Trước khi điều trị, phải đo hàm lượng GH và IGF để xác định rõ trẻ có bị thiếu GH thực sự không.
+ Chiều cao của trẻ còn phụ thuộc vào nhiều yếu tố khá phức tạp: di truyền, ảnh hưởng của hoóc-môn tuyến giáp, tuyến sinh dục, tuyến thượng thận, chế độ dinh dưỡng và vô vàn các yếu tố khác mà có khi còn bị coi nhẹ như: các chất khoáng vi lượng (canxi, kẽm…) vitamin (D3…). Cho nên với trẻ thiếu GH thì không chỉ dùng GH tổng hợp đơn thuần để điều trị.
+ GH chỉ là liệu pháp cải thiện chiều cao khiêm tốn cho trẻ đang trưởng thành thiếu GH, chứ không phải là thuốc tăng chiều cao cho mọi trẻ, mọi lứa tuổi.
GH với vai trò chống lão hóa
+ Đàn ông cao tuổi dùng GH sẽ trẻ trung ra nhưng không mạnh lên, không sáng suốt hơn và sự trẻ trung đó cũng không vững bền. Gần đây, người ta dùng các chất kích thích làm cho cơ thể tự tăng tiết GH thì đạt được tính vững bền có cao hơn nhưng cũng không kéo dài được lâu.
b) Tirôxin
- Do tuyến giáp tiết ra.
- Kích thích chuyển hóa ở tế bào, kích thích quá trình sinh trưởng và phát triển bình thường của cơ thể.
- Tiroxin có tác dụng điều hòa sự phát triển của cơ thể bao gồm cả hệ thần kinh, duy trì hàm lượng oxy và canxi trong máu ở mức ổn định, tăng cường chuyển hóa chất béo và glucid. Bên cạnh đó, tiroxin còn giúp tăng quá trình chuyển hóa ở tim, gan, thận và chúng có vai trò đặc biệt trong quá trình tạo nhiệt và điều hòa thân nhiệt. Việc thừa hoặc thiếu hormon tiroxin đều ảnh hưởng đến sự phát triển toàn diện của trẻ.
- Hậu quả đối với trẻ em khi thiếu tiroxin: Mắc bệnh bướu cổ, mắc chứng phù niêm, bệnh tim, vô sinh, gặp vấn đề về thần kinh ngoại biên, gặp vấn đề về tâm thần.
- Biện pháp ngăn ngừa tình trạng thiếu tiroxin:
+ Hạn chế cho trẻ hấp thụ các thực phẩm, món ăn chứa nhiều dầu mỡ. Bởi vì hàm lượng dầu mỡ trong thức ăn sẽ làm giảm hormon sinh sản.
+ Không nên cho trẻ em tiêu thụ thực phẩm có chứa nhiều đường và sử dụng các loại thức uống có chứa caffein.
+ Tuyệt đối không cho trẻ em tiêu thụ các thực phẩm chế biến từ đậu nành. Một số nghiên cứu chỉ ra rằng nếu cơ thể tiết ra lượng estrogen quá cao sẽ làm giảm khả năng sinh sản ra hormon tiroxin.
c) Ơstrôgen (ở nữ), Testostêrôn (ở nam)
- Do tinh hoàn và buồng trứng tiết ra.
- Kích thích sinh trưởng và phát triển ở giai đoạn dậy thì nhờ: tăng phát triển xương, kích thích phân hóa tế bào để hình thành các đặc tính sinh dục phụ thứ cấp.
- Estrogen: Kích thích phát triển hệ sinh dục giai đoạn phôi thai, kích thích sinh trưởng và phát triển mạnh ở thời kì dậy thì ở nữ, kích thích tổng hợp protein ở một số cơ quan và chuyển calcium vào xương.
- Testostêrôn: Kích thích phát triển hệ sinh dục giai đoạn phôi thai, kích thích sinh trưởng và phát triển mạnh ở thời kì dậy thì ở nam, kích thích phát triển cơ bắp và chuyển calcium vào xương.
2. Các hoocmôn ảnh hưởng đến sinh trưởng và phát triển của động vật không xương sống
- Hai hoocmôn chủ yếu ảnh hưởng đến sinh trưởng và phát triển của côn trùng là ecdysone và juvenin.
+ Tác dụng sinh lí của Ecdysone: Ecdysone là một loại hormone steroid ở côn trùng có nguồn gốc từ cholesterol và đóng vai trò quan trọng trong việc điều hòa quá trình chuyển đổi phát triển, đặc biệt là trong quá trình biến thái, bằng cách điều chỉnh thời gian lột xác và chuyển sang giai đoạn sống mới. Chúng gây lột xác ở sâu bướm, kích thích sâu biến thành nhộng và bướm.
+ Tác dụng sinh lí của juvenin: Juvenin có tác dụng gây lột xác của sâu bướm, ức chế sâu biến thành nhộng và bướm, khác với ecdixon là ecdixon kích thích sâu biến thành nhộng và bướm.