I. Cấu tạo và chức năng của hệ tuần hoàn
- Hệ tuần hoàn được cấu tạo chủ yếu từ các bộ phận: dịch tuần hoàn, tim và hệ thống mạch máu.
+ Dịch tuần hoàn: máu hoặc hỗn hợp máu – dịch mô. Chính là công cụ để vận chuyển hormone, chất dinh dưỡng, oxy, kháng thể,… để làm cho tất cả các cơ quan khỏe mạnh, như vậy làm cơ thể khỏe và phát triển tốt hơn.
+ Tim: là một cái máy bơm hút và đẩy máu chảy trong mạch máu. Đây là cơ quan nằm tại trung tâm vùng ngực, kích thước như bàn tay người trưởng thành nắm vào nhau. Do lực bơm từ tim ổn định, vì vậy hệ tuần tuần có thể hoạt động được ở bất kỳ lúc nào.
+ Hệ thống mạch máu: gồm hệ thống động mạch (là nơi mang mau máu chứa oxy đi từ tim đến khắp mọi nơi trên cơ thể), hệ thống mao mạch và hệ thống tĩnh mạch (mang máu khử đi oxy đến phổi, là nơi sẽ nhận oxy vào).
Động mạch: Chuyển máu giàu oxygen từ tim đi nuôi cơ thể. Thành mạch dày và đàn hồi.
Mao mạch: Là những mạch máu nhỏ nhất, nơi diễn ra quá trình trao đổi chất giữa máu và tế bào. Thành mạch chỉ gồm một lớp tế bào.
Tĩnh mạch: Chuyển máu nghèo oxygen từ các tế bào về tim. Thành mạch mỏng hơn động mạch và thường có van để ngăn máu chảy ngược.
- Chức năng chủ yếu của hệ tuần hoàn:
+ Vận chuyển các chất dinh dưỡng, chất khí và các chất khác đến các tế bào và mô của cơ thể nhờ sự lưu thông của máu qua vòng tuần hoàn lớn và vòng tuần hoàn nhỏ. Hệ tuần hoàn cũng giữ vai trò ổn định nhiệt độ và độ pH, duy trì cân bằng nội môi. Hệ tuần hoàn giúp các cơ quan, cơ, mô khỏe mạnh và hoạt động để duy trì sự sống .
+ Ngoài sự phân bố dưỡng chất đi khắp cơ thể, hệ tuần hoàn cũng góp phần luân chuyển những chất độc hại về cơ quan khác nhau để chuyển hóa và thải trừ khỏi cơ thể.
II. Các dạng hệ tuần hoàn ở động vật
- Động vật đơn bào và động vật đa bào có cơ thể nhỏ, dẹp không có hệ tuần hoàn, các chất được trao đổi qua bề mặt cơ thể.
- Ở động vật đa bào có kích thước cơ thể lớn, do trao đổi chất qua bề mặt cơ thể không đáp ứng được nhu cầu của cơ thể dẫn đến các động vật đó có hệ tuần hoàn.
- Hệ tuần hoàn ở động vật có các dạng sau:
Hệ tuần hoàn hở
- Có ở đa số Thân mềm (Trừ mực ống và bạch tuộc có hệ tuần hoàn kín, và Chân khớp) là hệ tuần hoàn không có mao mạch. Gọi là “hở” vì máu có thể thoát ra khỏi hệ thống tuần hoàn. Máu được tim bơm vào một khoang chính gọi là “khoang cơ thể” bao xung quanh các cơ quan, cho phép các mô trao đổi chất trực tiếp với máu. Sau đó máu quay lại tim bằng hệ thống mạch góp.
- Hệ tuần hoàn hở có đặc điểm:
+ Máu được tim bơm vào động mạch và sau đó tràn vào khoang cơ thể. Ở đây máu trộn lẫn với dịch mô tạo thành hỗn hợp máu – dịch mô (gọi chung là máu). Máu tiếp xúc và trao đổi chất trực tiếp với các tế bào, sau đó trở về tim.
+ Máu chảy trong động mạch dưới áp lực thấp, tốc độ máu chảy chậm.
Hệ tuần hoàn kín
- Hệ tuần hoàn kín có ở mực ống, bạch tuộc, giun đốt và động vật có xương sống. Hệ thống tuần hoàn kín là hệ thống tuần hoàn ở đó máu lưu thông liên tục trong mạng lưới mạch máu. Trong hệ tuần hoàn này, máu được lưu thông dưới áp lực cao, và do đó, tốc độ chảy của máu sẽ nhanh hơn. Các tế bào của mô không tiếp xúc trực tiếp với máu nhưng tắm trong dịch mô. Dịch mô được hình thành từ máu nhờ quá trình lọc qua thành mao mạch.
- Hệ tuần hoàn kín có đặc điểm:
+ Máu được tim bơm đi lưu thông liên tục trong mạch kín, từ động mạch qua mao mạch, tĩnh mạch và sau đó về tim. Máu trao đổi chất với tế bào qua thành mao mạch.
+ Máu chảy trong động mạch dưới áp lực cao hoặc trung bình, tốc độ máu chảy nhanh.
+ Hệ tuần hoàn kín của động vật có xương sống là hệ tuần hoàn đơn hoặc hệ tuần hoàn kép. Hệ tuần hoàn đơn có ở cá. Hệ tuần hoàn kép có ở nhóm động vật có phổi như lưỡng cư, bò sát, chim và thú.
- Ưu việt của tuần hoàn kín: Máu vận chuyển trong mạch máu kín, vận tốc lưu chuyển máu nhanh, máu đi được xa, đến các cơ quan nhanh hơn, đảm bảo giá trị dinh dưỡng, đáp ứng nhu cầu trao đổi chất của cơ thể.