1. Tập tính thứ bậc là gì?
- Khái niệm: Trong mỗi bầy đàn đều có phân chia thứ bậc → Duy trì trật tự trong đàn, tăng cường truyền tính trạng tốt của con đầu đàn cho thế hệ sau.
- Tập tính thứ bậc được thể hiện qua việc mỗi bầy đều có sự phân chia thứ bậc. Tổ chức theo trật tự lệ thuộc là đặc tính của hầu hết các động vật sống thành đàn (tập tính thứ bậc). Trong một đàn sẽ có con đầu đàn thống trị các con còn lại. Con đầu đàn có ưu thế như vậy là nhờ thắng trận trong các trận đấu. Chiến đấu, cạnh tranh để bảo vệ lãnh thổ cũng là cơ hội để lựa chọn bạn tình, tạo ra một hậu cung động vật. Con cái thường lựa chọn những con đực chiếm giữ vùng lãnh thổ tốt nhất, cũng là con khỏe nhất. Kết bạn tình với những con đực như vậy có nguồn gen tốt sẽ cho những đứa con mạnh khỏe là điều kiện để duy trì và phát triển nòi giống.
- Ở loài linh cẩu đốm, những con trưởng thành hơn thường xuyên ghé thăm hang để dạy dỗ con non về thứ bậc khắt khe trong xã hội của chúng. Các đàn linh cẩu đốm đều có một con cái đầu đàn và hàng loạt những con cấp dưới. Mỗi một con non phải học chính xác vị trí thích hợp của nó trong thang bậc thứ tự của đàn và tất cả mọi cá thể linh cẩu đốm khác cũng phải thích nghi. Hệ thống thứ bậc bản thân nó đã chứng minh rất sống động khi giờ ăn đến, nếu một hoặc hai con trong đàn săn mồi, các thành viên khác cùng đàn sẽ tham dự để cùng chiến đấu với con mồi, nhưng con cái đầu đàn bao giờ cũng giành phần thắng. Tuy nhiên, cũng có lúc cả đàn linh cẩu tụ họp với nhau. Bầy linh cẩu đốm thường đi dọc theo biên giới lãnh địa rồi đánh dấu bằng nước tiểu. Nếu có vụ đi săn nào xảy ra gần biên giới thì một cuộc xung đột với bầy linh cẩu láng giềng có thể nổ ra.
2. Ví dụ về tập tính thứ bậc ở một số loài động vật
- Khỉ, linh cẩu sống theo bầy đàn, trong đàn luôn có một con khỏe mạnh nhất là con đầu đàn.
- Trong mỗi đàn gà, bao giờ cũng có một con thống trị các con khác (con đầu đàn), con này có thể mổ bất kì con nào trong đàn. Con thứ 2 có thể mổ tất cả các con còn lại trừ con đầu đàn. Sau đó là con thứ 3…
- Voi, sư tử: Linh trưởng lớn trưởng thành hơn thường xuyên về hang để dạy dỗ các con non về thứ bậc khắc khe trong xã hội của chúng. Các đàn linh cẩu đốm thường có một con cái đầu đàn và hàng loạt những con cấp dưới. Mỗi con non phải học chính xác vị trí thích hợp cảu nó trong thang bậc thứ tự của đàn và tất cả mọi cá thể linh cẩu đốm khác cũng phải thích nghi.
3. Ứng dụng những hiểu biết về tập tính vào đời sống và sản xuất
- Nhờ những hiểu biết về tập tính động vật, con người đã ứng dụng vào trong đời sống và sản xuất.
+ Giải trí: Dạy hổ, voi, khỉ, cá heo… làm xiếc.
+ Săn bắn: Dạy chó, chim ưng đi săn mồi.
+ Bảo vệ mùa màng: Làm bù nhìn trên ruộng để đuổi chim chóc phá hoại mùa màng.
+ Chăn nuôi: Nghe tiếng kẻng, trâu bò nuôi trở về chuồng.
+ An ninh quốc phòng: Dạy chó giữ nhà, phát hiện ma túy, tội phạm…
- Một số tập tính chỉ có ở người như giữ gìn vệ sinh môi trường, tập thể dục buổi sáng, ăn ngủ đúng giờ, kiềm chế cảm xúc (tức giận), tuân thủ luật pháp và đạo đức xã hội…
4. Một số dạng tập tính phổ biến ở động vật
- Tập tính kiếm ăn: là tập tính quan trọng hàng đầu đối với sự sinh tồn của động vật, lợi ích thu được là chất dinh dưỡng, bất lợi là tiêu tốn năng lượng và có nguy cơ bị thương.
- Tập tính bảo vệ lãnh thổ: là một nhóm cá thể hoặc một nhóm động vật kiểm soát một khu vực sinh sống nhất định chống lại các cá thể khác để bảo vệ nguồn thức ăn, nơi ở và sinh sản.
- Tập tính sinh sản: gồm nhiều tập tính khác nhau: tìm kiếm bạn tình, làm tổ và ấp trứng, chăm sóc và bảo vệ con non,...
- Tập tính di cư: là di chuyển một phần hoặc tất cả quần thể động vật từ một vùng đến một vùng xác định. Nguyên nhân di cư do thời tiết khắc nghiệt hoặc kiếm ăn
- Tập tính xã hội: là tập tính sống theo bầy đàn, tồn nhiều tập tính như tập tính thứ bậc, tập tính hợp tác, tập tính vị tha,...